Een middag flexibel geloven

„Vanmiddag zal gaan over eigentijdse vormen van religie,” zegt Manuela Kalsky van het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving. „Veranderingen op het gebied van religie, spiritualiteit, interreligieuze dialoog, theologie en zingeving.”

In het Amsterdamse debatcentrum De Nieuwe Liefde vindt vandaag, op Tweede Pinksterdag, de happening ‘Flexibele geesten’ plaats. Een feestelijk programma vol heilige teksten, muziek, dans en rituelen, georganiseerd door IKON, DSTS, De Nieuwe Liefde en Nieuwwij.nl. Hoogtepunt is de presentatie van Flexibel geloven. Zingeving voorbij de grenzen van religies, een boek vol portretten van ‘flexibele gelovigen’: personen die elementen uit religieuze tradities combineren – zoals cabaretière Nilgün Yerli, haar huwelijksviering werd geleid door voorgangers uit vier religies – en mensen die in de loop van hun leven van geloof veranderden.

Manuela Kalsky,  behalve directeur van het DSTS en project W!J, ook bijzonder hoogleraar op de Edward Schillebeeckx-leerstoel voor Theologie en Samenleving, schreef Flexibel geloven samen met journalist Frieda Pruim. Flexibel geloven gaat over multiple religious belonging (MRB), over religieuze meerstemmigheid. „Bij MRB laat je je voor persoonlijke zingeving inspireren door elementen uit twee of meer levensbeschouwelijke of religieuze tradities,” zegt Kalsky.  „Je voelt  je met meerdere religieuze gemeenschappen en/of tradities verbonden. Je neemt elementen uit bijvoorbeeld het boeddhisme en christendom en integreert dat in je manier van leven. Beide tradities verbind je met elkaar.”

Moderator Annemiek Schrijver noemt Flexibel geloven een ontroerend boek dat mooi past bij Pinksteren. „Het feest van de communicatie, waarbij volgens de Bijbel ‘in tongen’ werd gesproken, zodat iedereen de boodschap van de apostelen ging begrijpen,” zegt Schrijver.

Vanaf het podium dragen personen van uiteenlopende geloofsachtergronden hun meest inspirerende teksten voor. Zoals Leviticus 19, vers 17 uit de Thora: ‘Heb u naasten lief want ze zijn allen deel van het ene.’ „Dit vers gaat over Jezus, in het christendom de zoon van God,” zegt de joodse zangeres Shura Lipovsky. „Jezus was een joodse man en een mysticus.”

Tanja Jadnanansing is Tweede kamerlid voor de PvdA en hindoe. Ze vertelt over het dankbaarheidsboekje waarin ze noteert wat voor haar die dag de moeite waard was. Zoals het beschuitje met aardbeien dat haar partner vanmorgen liefdevol voor haar klaarmaakte.  Haar heilige tekst is afkomstig uit de Bhagavad Gita: ‘Ik mediteer in alle nederigheid op u, superziel. Ik neem uw licht op in mijn intellect zodat uw licht mij verlicht en inspireert, opdat ik u kan dienen als instrument.’ „Krishna houdt me met beide benen op de grond,” zegt Jadnanansing.

André van der Braak, hoogleraar boeddhistische filosofie in dialoog met andere levensbeschouwelijke tradities is katholiek én boeddhist. Zijn meest begeesterende tekst is een gebed gewijd aan de bodhisattva Kwan Yin – de Maria van het boeddhisme – uit de Lotus Soetra. „De gehele werkelijkheid bestaat ten diepste uit compassie”, zegt Van der Braak. „Als je om hulp vraagt aan Kwan Yin of Maria, dan is mijn diepste geloof dat je die hulp ook ontvangt.”

Moslima Nora Asrami, promovenda aan de VU en het DSTS, draagt de soera An-Noor (het licht) voor: ‘Allah is het licht van de hemelen en de aarde. De gelijkenis van zijn licht is als een nis waarin een lamp staat. De lamp is door een glas omsloten; het glas is als een schitterende ster. Het wordt, aangestoken met olie (…)’ „De lamp is als het hart van de gelovige, een zuiver hart dat God aan ieder mens heeft gegeven,” licht Asrami toe. De olie die de lamp brandende houdt de woorden van de Koran.

Timo Bravo Rebolledo, een van de geportretteerden in Flexibel Geloven, bekeerde zich tot het druïdisch geloof. Een oude Keltische religie waarin de natuur en bosgeesten een belangrijke plaats hebben. ‘Moge dat wat je oren hebben gehoord en je ogen hebben gezien, bewaard blijven in je hart,’ luidt de tekst die hem begeestert. Bravo Rebolledo is net als Van der Braak een echte MRB’er: ieder jaar bezoekt hij de christelijke geloofsgemeenschap Taizé in Frankrijk.

Tot slot draagt Inger van Nes twee verzen uit het Bijbelboek Jacobus voor. Van Nes is christen en staat aan de wieg van de Vluchtkerk, de gekraakte Amsterdamse kerk die afgelopen winter een grote groep uitgeprocedeerde asielzoekers onderdak bood. Haar grote inspiratiebron is Jezus. „Hij ging tegen de stroom in,” zegt Van Nes. „Als iedereen naar rechts afboog, ging hij naar links, want daar zat ook iemand.”

Wie laat zich door meer dan één godsdienst inspireren, vraagt Annemiek Schrijver aan de zaal. Handen gaan de lucht in. Een van de aanwezigen combineert soefisme, islam en boeddhisme, een ander christendom, kabbala, de westerse hermeneutische traditie en ‘the tree of life’. Een dame vertelt dat ze in andere geloven de zinnelijkheid, lichamelijkheid ontdekte, iets wat ze in haar protestantse opvoeding miste.
Ook in de warming-up van buikdanseres Kaouthar Darmoni neemt zinnelijkheid een belangrijke plek in. „Als je van je lijf geniet, geniet je ook van god,” roept Darmoni enthousiast naar het dansende publiek.

„Een wijze vrouw met een flexibele geest, afkomstig uit Suriname een smeltkroes van religies en ervaringsdeskundige in multiple religious belonging,” zo introduceert Manuela Kalsky cabaretier Jetty Mathurin en haar typetje Taante, ontvanger van het eerste exemplaar van Flexibel geloven. Taante vertelt op komische wijze dat ze al vanaf haar vroegste jeugd in aanraking kwam met verschillende geloven. Haar vader was rooms-katholiek, haar moeder combineerde het geloof van de evangelische broedergemeente met winti-rituelen. „Een Surinaamse maaltijd bevat vaak kip omdat buren van verschillende geloofsovertuigingen samen elkaars feesten vieren,” zegt Taante. „Hindoes eten geen rund, moslims geen varken, christenen eten alles. Joden eten koosjer,  dus zij nemen alleen een toetje.”
Taante nodigt Manuela Kalsky en Frieda Pruim uit op het podium voor een plengoffer, ze mogen een wens doen. Ik wens dat we naar elkaars verhalen luisteren, zegt Pruim. Kalsky hoopt dat Flexibel geloven veel mensen mag inspireren, Taante wenst enkel liefde.

Na de pauze is er een panelgesprek. Waren er momenten tijdens het schrijven van Flexibel Geloven waarop jij ontroerd raakte, vraagt Schrijver aan Frieda Pruim. „Door de betekenis die brood en wijn voor Anja Meulenbelt heeft,” zegt Pruim, „de hoop op een betere wereld”.
Dimitri Woei, van huis uit rooms-katholiek en bekeerd tot het hindoeïsme, vertelt over zijn worsteling met de katholieke genade van God. „Hoe zit het met goede mensen die niet in God geloven maar wel anderen bijstaan, ontvangen zij geen genade? In het hindoeïsme is dit probleem er niet, daar is handelen belangrijker dan bidden.”

Diana Vernooij werd aangetrokken tot het boeddhisme, vanwege de aandacht, de aanwezigheid en rust. „Compassie is iets wat je niet hoeft te doen, het valt je toe.”
Anja Meulenbelt die zich al decennia voor de Palestijnse zaak inzet en zichzelf een onverbeterlijke wereldverbeteraar noemt, vindt dit herkenbaar. „Ik heb geleerd dat als het goed met mij is en ik bij mezelf blijf, alleen al mijn aanwezigheid een goede uitwerking heeft op de omgeving.”
Woei beaamt dit. „In de Bhagavad Gita wordt uitgelegd dat je niet-handelen moet om uit de eeuwigdurende cyclus van geboren worden en sterven, karma, te geraken. Het gaat er niet om dat je niets meer doet, maar dat je je niet meer druk maakt over de uitkomst. De uitkomst laat je over aan God.”

Manuela Kalsky gelooft ten slotte in de verbindende kracht tussen mensen en ‘het goede leven voor allen’. „Het gaat erom dat mensen van goede wil zijn, en dan maakt het niet uit hoe ze zich noemen.”
Een laatste prachtig optreden van Shura Lipovsky en haar ensemble Novaya Shira volgt. Ze nemen het publiek mee in de universele menselijke emoties, het leven en lijden in de multiple cultural belonging van de Jiddische muziek.