“Eigenlijk ken ik maar één altruïst die ieder jaar onvermoeibaar cadeaus rondstrooit.”
“Op mijn verlanglijstje voor Sint Nicolaas staat behalve nieuwe sokken en wereldvrede eigenlijk maar een ding: een gezamenlijk afscheid van het idee dat altruïsme iets goeds is. Ik geef meteen toe dat samenleven zonder een flinke dosis naastenliefde onmogelijk is, maar er gebeuren mij te veel ongelukken met dit ethisch ideaal om het op het schild te heffen.
De Franse filosoof Auguste Comte is ooit met het woord altruïsme aan komen zetten. In de negentiende eeuw stelt hij dat er niets meer bestaat dan de wereld die wij kunnen waarnemen. Hij concludeert dat het daarom tijd is afscheid te nemen van God en zijn moraal. Tegelijkertijd is hij ervan overtuigd dat samenlevingen niet zonder het sociale cement van een gedeelde levensbeschouwing en ethiek kunnen. Daarom schrijft hij een catechismus van de menselijke religie waarin de morele basisregel luidt: vivre pour autrui, leven voor de ander. Volgens Comte is het fout om egoïsme en naastenliefde tegen elkaar uit te spelen. Persoonlijke verlangens naar seks, gewin en aanzien zijn sterke menselijke drijfveren en in plaats van ze te veroordelen, raadt Comte aan ze te onderkennen en goed voor jezelf zorgen. Dat voorkomt namelijk dat je een altruïst wordt die zijn eigen ik opbrandt voor anderen en uiteindelijk zelf niets meer te bieden heeft.
Comtes stelling is dus dat naastenliefde baat heeft bij een goed onderhouden eigen ego. Die les vergeten we wat mij betreft iets te vaak. Ik ken teveel mensen die zichzelf de vernieling in helpen omdat ze altijd klaarstaan voor anderen. Het blijkt soms ingewikkelder om te weten wat je eigen behoeften en verlangens zijn dan om anderen te helpen.
Daar komt nog eens bij dat religieuze tradities het hun aanhangers niet altijd even makkelijk maken. Godsdiensten hebben vaak een duidelijk beeld van de mens en zijn behoeften en hangen daar een waardeoordeel aan. De protestantse traditie is hiervan het duidelijkste voorbeeld. De mens is zondig en alle natuurlijke neigingen zijn daarmee per definitie verdacht. De enige goede keuze is naastenliefde, in de hoop dat die niet op het eigen ik gericht is.
In het dagelijks leven blijkt gelukkig dat je behoeften en verlangens niet zo simpel in goed en kwaad kunt indelen. Sommige neigingen zijn inderdaad destructief en slecht, terwijl andere juist opbouwend en heilzaam zijn. Voordat je besluit dat absolute naastenliefde de enige juiste weg is, raad ik aan om open en eerlijk te ontdekken wie jezelf bent en wat jij nodig hebt. Altruïsme zonder een goed ontwikkeld egoïsme leidt tot uitputting en heeft weinig toekomst. Eigenlijk ken ik maar één altruïst die het tegendeel lijkt te bewijzen en al heel lang ieder jaar onvermoeibaar en onbaatzuchtig cadeaus rondstrooit. Maar er gaan geruchten dat die niet bestaat.”
Pieter Dronkers is theoloog en onderzoeker bij het DSTS. Klik hier voor meer informatie over zijn onderzoek.
Bedankt Pieter, dit sluit mooi aan op mijn laatste blogbericht over “Levinas en egoïsme” (www.naudvanderven.nl). Daarom heb ik gelinkt naar deze pagina.
Het altruisme als uitsluitend menselike eigenschap is niet een materiele, maar eerst geestelijke gave. De mens, in tegenstelling van het dier, is een geestelijk wezen. De geestigheid bestaat in de wil van vrijmaken soms zich van je natuurlijk egoïsme, zoals het plaats heeft bij denken. Hoe onmogelijk is egoïstisch denken, hoe onmogelijk is egoïstisch mens blijven. Als volgens Hegel,”de mens als denkend is niet meer een natuurlijk wezen” ; volgens me, de mens als altruist is niet meer een natuurlijk wezen.