Ik ben die Marokkaan niet!

Door: Machteld de Jong

Onder Marokkaanse hbo-studenten in Nederland voltrekt zich een proces van emancipatie dat niet altijd even zichtbaar is. Toch is wel degelijk sprake van ‘micro emancipatie’: stap voor stap streven deze studenten ernaar vooruit te komen op de maatschappelijke ladder. Zij reiken daarmee verder dan hun ouders ooit hebben gedaan.

Het huidige discours over migranten en in het bijzonder Marokkanen en moslims heeft een overwegend negatieve inhoud. Marokkaanse hbo studenten trachten zich aan dit discours te onttrekken door zich te focussen op hun studieloopbaan. Het idee van emancipatie en vooruitgang via het onderwijs leeft bij deze groep sterk. Bovendien streven zij ernaar bindingen met anderen in verschillende contexten tot stand te brengen die hen verder bij hun doel kunnen brengen.

Via een langjarig kwalitatief onderzoek waar meer dan honderd Marokkaanse hbo studenten betrokken zijn geweest, heeft docent en onderzoeker Machteld de Jong informatie verzameld op basis van persoonlijke gesprekken, focusgroep interviews en participerende observatie.

In het proefschrift staan Marokkaanse studenten in drie relevante contexten, in het proefschrift ‘velden’ genoemd (de etnische gemeenschap, de Nederlandse samenleving en de hogeschool) centraal. Deze benadering laat zien dat Marokkaanse hbo-studenten ‘spelen’ met hun identiteitscomponenten. Het toont aan dat hun identiteit meervoudig, situationeel en ambivalent is. Waar zij hun etnische en religieuze identiteit in het veld van de etnische gemeenschap centraal stellen omdat het hun ruimte biedt voor persoonlijke ontwikkeling en vrijheid genereert, benadrukken zij deze deelidentiteiten in beide andere velden juist niet. De negatieve connotatie die hun etnische en religieuze identiteit heeft in de Nederlandse samenleving is hiervoor een belangrijke verklaring. De studenten hebben een sterke drang ‘echt’ bij de Nederlandse samenleving te horen en niet af te wijken van ‘gewone’ Nederlanders. De studenten realiseren zich echter dat het accentueren van hun etnische en religieuze identiteit de ruimte in hun relatie tot de Nederlandse samenleving en Nederlanders beperkt.

Marokkaanse studenten laten in hun identiteitsvorming zien dat hun wens te worden geaccepteerd in de verschillende velden een zeer grote rol speelt. Ze willen weliswaar hun eigen keuzes maken, maar ook niet teveel afwijken van de normen die binnen de afzonderlijke velden gelden. In feite bedoelen ze daarmee dat ze verlangen naar een sociaal geaccepteerde identiteit, waarin ze zichzelf kunnen herkennen.

Zichtbaar is dat deze studenten in toenemende mate ruimte zoeken om hun identiteit als hoogopgeleide Marokkaanse Nederlander zinvol in te vullen. Bovendien komt in deze studie tot uitdrukking dat het benadrukken van hun etnische of religieuze identiteit door hoogopgeleide Marokkaanse jongeren integratie en participatie binnen de Nederlandse samenleving niet hoeft uit te sluiten.

De studenten uit het onderzoek zijn ervan overtuigd dat ze door het behalen van het hbo-diploma laten zien dat ze ‘een goede Marokkaan’ zijn. Niet alleen als zoon of dochter of als student, maar ook als ‘Nederlander’: ze zijn hoogopgeleid en dus geïntegreerd en succesvol. Zo wordt zichtbaar dat de drie velden in ieder geval één gemeenschappelijk element bevatten, zij het dat dit steeds anders is ingebed: onderwijs is de kritische brug naar succes. Deze opvatting geeft de studenten een stevige drive want ze gaan ervan uit dat, wanneer eenmaal het diploma is behaald, zij het gaan maken binnen de Nederlandse samenleving. Ze willen geloven in de kansen die de Nederlandse samenleving hen biedt. Bovendien is hun wens tot erkenning, het gevoel erbij te willen horen, zeer groot. Dat de sociale werkelijkheid soms spanningsvol is en ambivalente gevoelens oproept, doet niets af aan hun overtuiging dat hun wens te worden gerespecteerd als Marokkaan, moslim en Nederlander zal worden vervuld met het behalen van hun hbo-diploma, als belangrijke stap om hun ‘nieuwe’ Marokkaans-Nederlandse identiteit te realiseren.