Onder deze titel verzorgde ik een lezing over de verbeelding van het gemengde huwelijk in koloniale Indische romans op 12 juni j.l. in het kader van LovingDayNL.
Het titelcitaat is ontleend aan een Hollandse man die in Nederlands-Indië een Indische vrouw getrouwd heeft, uit de ooit populaire roman Oost-Indische dames en heeren (1863) van Jan ten Brink. Zijn uitspraak vormt een niet mis te verstane waarschuwing aan het adres van de lezer, want Indische vrouwen – als dochters uit raciaal gemengde relaties – worden uitgebeeld als slechte echtgenotes, huisvrouwen en moeders. In de roman wordt dan ook vurig gepleit tegen het gemengde huwelijk: zo’n verbintenis leidt namelijk enkel tot een ongelukkige liefdesrelatie, een ongezellig huiselijk leven en verwaarloosd nageslacht.
De impact van dergelijke literaire representaties was groot: literaire teksten waren een belangrijk middel om de koloniale maatschappij aan het moederland te (re)presenteren. In de negentiende eeuw ontwikkelde de Indische roman zich tot een literair genre dat op grote schaal in Nederland gelezen en besproken werd. De Indische literatuur stond er bekend om haar ‘niet-literaire’ karakter en werd dus gezien als een bron van ‘kennis’ over het koloniale leven – dat gold bijvoorbeeld ook voor Ten Brinks roman die als ondertitel droeg: Vier bijdragen tot de kennis van de zeden en gebruiken der Europeesche maatschappij in Nederlandsch-Indië. De ideologische voorstellingen van ‘gemengdheid’ die in deze literatuur ingebed zijn, vormen daarom een langdurige literair discours dat sterk de perceptie van Indische Nederlanders bepaald heeft.
Ofschoon uit het titelcitaat een negatieve visie op het gemengde huwelijk spreekt – die exemplarisch blijkt voor de koloniale Indische literatuur – waren gemengde relaties eeuwenlang de gewoonste zaak in Indië en raakten zij pas in de laatste decennia van het koloniale tijdperk definitief uit de gratie. Desondanks wordt er in koloniale romans uit de negentiende eeuw reeds een zeer negatief beeld van gemengde huwelijken geschetst: de Indische literatuur vormt namelijk een doorlopend betoog tegen het gemengde huwelijk en de Indische echtgenote. In mijn lezing heb ik laten zien hoe dit betoog literair gestalte krijgt en wat de cultuurhistorische impact hiervan is op het lezende moederland.
Stichting LovingDay.NL organiseert het jaarlijks terugkerende evenement LovingDay, over gemengde relaties en gezinnen met als doel het zichtbaar en bespreekbaar maken van gemengdheid.
Geachte mevrouw,
Het ligt heel wat genuanceerder dan u in dit artikel beweert. Natuurlijk waren er kolonialen die misbruik maakten van hun machtspositie, waarna de onderliggende partij geen andere keuze had dan lijdelijk verzet plegen. Maar er waren ook andere voorbeelden. Mijn moeder is een kind uit zo’n gemengd huwelijk. Ik heb het leven van mijn grootouders in Indie beschreven in twee lijvige romans – Tandem en Moerta – die u vast niet hebt gelezen, want dan had u in uw lezing een heel wat genuanceerder beeld geschetst.
Helaas kom ik er nu pas achter dat u die lezing hebt gegeven, anders had ik veel eerder gereageerd. Nu neemt u het wellicht voor kennisgeving aan. Het zij zo.
met vriendelijke groet,
Jacob Vis
schrijver