Verkiezingen in Amerika en Myanmar: wat is democratie?

Dat er in Myanmar überhaupt verkiezingen gehouden worden, is op zich al een belangrijk blijk van democratie. Het simpele feit dat er ergens verkiezingen gehouden worden, is zeker nog geen bewijs van een functionerende democratie, maar voor Myanmar was het in 2015 wel een heel belangrijk moment van verandering. Toen werden er, na meer dan vijftig jaar militair bewind, voor het eerst weer verkiezingen gehouden. Het werd een zegetocht voor de partij van ‘The Lady’, zoals Aung San Suu Kyi liefkozend genoemd wordt door de leden van haar NLD, National League for Democracy.

Nu zijn we vijf jaar verder en rijst de vraag of democratie ook echt wortel geschoten heeft in Myanmar. Er zijn inmiddels negentig politieke partijen die deelnemen aan de verkiezingen, maar de verwachting is dat op 8 november opnieuw de NLD fors wint. De uitkomst zal dan vooral een consolidatie betekenen van het huidige systeem, met een parlement waarin de militairen een kwart van de zetels bezetten en daarmee iedere grondwetswijziging kunnen tegenhouden. Zoals ze dat ook deden, eerder dit jaar, toen de NLD meer zeggenschap voor de grensprovincies grondwettelijk wilde vastleggen. In die provincies, zoals Kachin en Shan, wonen vooral etnische minderheden. Het amendement werd dus door de militairen in het parlement tegengehouden.

En daarmee wordt de zwakte van de stembusgang op 8 november en de democratie in Myanmar zichtbaar: etnische minderheden hebben geen stem. En dat bedoel ik ook letterlijk: etnische minderheden hebben geen stemrecht. Van de 37 miljoen stemgerechten in Myanmar kunnen zo’n 1,5 miljoen van hen niet stemmen omdat ze wonen in gebieden die de regering heeft uitgesloten van de verkiezing. Met name de Rohingya’s, een moslimminderheid, mag niet stemmen, zij worden niet erkend als burgers en hebben de benodigde papieren niet. Voor andere minderheden geldt dat er teveel onlusten zouden zijn in de grensregio’s.

Het Arakan Army, bijvoorbeeld, voor een belangrijk deel gevormd door etnische minderheden strijdt bloedig met de Tatmadaw, het officiële leger. De afgelopen vijf jaar heeft Aung San Suu Kyi er voor gekozen prioritiet te leggen bij het sluiten van vrede met het leger en niet met het land en de bevolking.

De wereld verwijt haar de manier waarop ze zich niets aantrekt van het lot van de honderdduizenden Rohingya’s, die slachtoffer werden van afschuwelijk geweld door het leger, op de vlucht sloegen en nu onder mensonterende omstandigheden in vluchtelingenkampen zitten, net voor of over de grens met Bangladesh. De vraag is dus of The Lady met haar keuze allereerst de vrede met de militairen te sluiten, de democratie een dienst bewezen heeft.

Ik vermoed dat de uitslag van de verkiezingen in Myanmar op 8 november een bevestiging wordt van wat je “een onvrije meerderheidsdemocratie” zou kunnen noemen. Dat is een systeem waarbij de regering in toenemende mate gevoelig is voor wat de meerderheid wil, terwijl de belangen van de minderheid of minderheden ondergeschikt zijn.

Als we met dat in gedachten weer naar de andere kant van de wereld kijken, zien we de overwinning van Joe Biden, maar tegelijkertijd het niet te ontkennen feit dat bijna de helft van de burgers van de Verenigde Staten gestemd heeft op Donald Trump. De man die lak heeft aan internationale afspraken en samenwerking omdat het “America first” is. Een volksmenner pur sang, die de statuur van zijn land en zijn ambt moreel en ethisch om zeep geholpen heeft, krijgt toch een groot deel van de bevolking achter zich. Met alle gevolgen van dien, ook internationaal.

Mensen in Rusland en China, om maar iets te noemen, zien in deze presidentsverkiezingen het ultieme bewijs van het falen van democratie als regeringsvorm. Diepe verdeeldheid, toenemende agressie, angst voor geweld, oplopende woede en haat. Dat is het beeld dat bij vele blijft hangen. Het wordt autoritaire leiders als Poetin en Xi Jinping op een presenteerblaadje aangereikt.

Trumpism is here to stay, krijg ik van vrienden uit de VS te horen. En dat klopt. Want de reden dat hij al die stemmen krijgt is dat hij erkenning geeft aan mensen die zich niet gehoord en gezien voelen. Het probleem is, dat hij, met zijn beleid, weer andere minderheden uitsloot, de mensen die nu opgelucht zijn, euforisch of tot tranen geroerd, mensen die leden onder de seksistische en racistische uitspraken en dito beleid van de president.

Op zes november, precies tussen beide verkiezingen in, kreeg Khadija Arib, de voorzitter van de Tweede Kamer,  een ere-doctoraat van de Vrije Universiteit Amsterdam. De VU viert dit jaar het Kuyperjaar, het is op 8 november 100 jaar geleden dat Abraham Kuyper, stichter van de VU, overleed. Mevrouw Arib kreeg het eredoctoraat voor haar inzet voor het behoud van democratie in ons land. Van haar is de uitspraak: “Niet alleen de stem van de meerderheid telt. Democratie gaat om respect voor de minderheid”.

Daarmee legt zij de vinger op de kern van democratie en het antwoord op de vraag op de vraag wat democratie is. Democratie is meer dan het organiseren van verkiezingen, en meer dan een systeem dat zich vooral op de meerderheid richt. Respect en erkenning voor de minderheid is de kern van een vitale democratie. Daarmee hebben Biden en Aung San Suu Kyi een zware taak. En een grote verantwoordelijkheid.