Erik-Borgman-2008 bewerktWij hebben geen mening en zijn geen volk. Wij worden volk door ons in confrontatie met elkaar een mening te vormen. Deze antipopulistische visie is de grondslag van de democratie. Niet van onze huidige parlementaire democratie, maar van de democratie zoals die is vormgegeven in de 800 jaar oude dominicanenorde.

Door: Erik Borgman

Populisme is een leeg scheldwoord geworden. Dat komt mede omdat onze mediacultuur inmiddels van een populistische grondstelling uitgaat. Als het journaal wil weten hoe Nederlanders over een kwestie denken, dan vraagt het de mening van voorbijgangers op de markt van een middelgrote stad. Alsof het volk een mening heeft die je alleen maar hoeft te achterhalen. Dit is het populistische oerdogma.

Maar we hebben geen mening en wij zijn geen volk. Wij worden volk door ons in confrontatie met elkaar een mening te vormen. Niet noodzakelijk dezelfde mening, maar een spinnenweb van meningen die in verbinding staan en in gesprek zijn. En verbonden worden door een vraag die ze willen beantwoorden.

Het beeld van de gemeenschap als voortgaand debat heeft zijn oorsprong in de twaalfde en dertiende eeuw. Lang zag men in Europa het stabiele kloosterleven in de abdij als hoogste levensstaat.

Maar vanaf de elfde eeuw ging men weer zien dat Jezus zijn volgelingen juist arm en afhankelijk de rommelige dynamiek van de wereld instuurde: ‘Neem geen geld mee in je beurs, geen reistas mee voor onderweg, geen twee stel kleren, geen sandalen en geen stok’ (Matteüs 10,9-10). Franciscus van Assisi (1181/2-1226) en Dominicus van Caleruega (1170-1221) stichtten bedelorden, bekend geworden als franciscanen en dominicanen, die dit daadwerkelijk tot de grondslag van hun leven maakten.

Hoe maak je van predikers die twee aan twee rondtrekken tot een gemeenschap? Om deze vraag te beantwoorden dachten de dominicanen een uitgebreid systeem uit van beraadslaging en verkiezingen, waarin ieder zijn inbreng had, maar waarnaar iedereen zich ook heeft te voegen.

Het gaat in deze democratie niet om ieders persoonlijke voorkeur. Uitgangspunt is de gezamenlijke taak en de vraag hoe dat zo goed mogelijk vorm te geven. Waar liggen de grote vragen en hoe kan daarop worden ingespeeld? De dominicanen stuurden al snel hun broeders naar de universiteiten die ontstonden, om kennis en inzicht te verkrijgen.

Wie je bent en wat je doet moet steeds opnieuw bepaald worden. Niet door slaafse onderwerping aan de regels en afspraken. Ze zijn er medewerkers van, ‘als kinderen van de genade’ (Paulus). Er is altijd dispensatie mogelijk, want het gaat niet om de regels, maar om hoe die hun individuele en gemeenschappelijk doel dienen: Gods nabijheid brengen bij concrete mensen.

Hierbij is ieders eigen inbreng onmisbaar. Ieder mens is anders en doet eigen inzichten op. Door deze inzichten met elkaar te confronteren en te combineren, kan duidelijk worden wat er aan de hand is en hoe daarop te regeren.

Natuurlijk moet iemand daarbij de leiding geven, daarom kiezen dominicanen leiders in hun kloosters, een verzameling kloosters in een bepaald gebied, en van de wereldwijde Orde. Elke leider wordt gekozen en bekleedt zijn functie tijdelijk. Daarna wordt hij weer gewoon lid van de gemeenschap.

Daarom wordt van leiders verwacht dat zij hun best doen om juist ook de stem van de minderheid te blijven horen. Dit is de antipopulistische beweging bij uitstek: ook een visie die weinig gehoor vindt, kan waardevol zijn. In ieder geval zijn degenen die deze visie hebben waardevol.

Het is de crux van de dominicaanse democratie dat de confrontatie met andere visie niet wordt gezien als noodzakelijk kwaad. Juist door de confrontatie wordt duidelijk wat er moet gebeuren en wie dat hoe zouden moeten doen.

Uitgangspunt is dat het moeilijk is te weten wat je wil en waarom. Nog moeilijker is het om te ontdekken of wat je bent inderdaad is wat je moet zijn en of wat je doet inderdaad is wat gedaan moet worden. Deze visie neemt het populisme alle wind uit de zeilen. Het neemt iedereen serieus omdat we van elkaar leren wat we te leren hebben. Daarom zijn we gemeenschap.

Erik Borgman is hoogleraar theologie aan de Tilburg University en lekendominicaan

Erik Borgman

Erik Borgman

Hoogleraar

Erik Borgman is een Nederlandse lekendominicaan en hoogleraar theologie van de religie, in het bijzonder het christendom, aan de …
Profiel-pagina
Al 4 reacties — praat mee.