Tijdens de zesde aflevering van Zomergasten zag je het weer: het verlegen wegkijken, het ongemakkelijk reageren van de witte interviewer op de Surinaamse Alida Dors. Sommige (witte) Nederlanders voelen zich dan (even) verlegen en schaamtevol over hun eeuwenlange slavenhandel. Bij zijn excuses aan Indonesië (2020) kwam ook de koning alleen struikelend uit zijn woorden.
Er hangt bij activiteiten rond het slavernijverleden en ander gewelddadig gedrag uit de Nederlandse geschiedenis veel spanning. Daarom had Rutte bij zijn excuses over het slavernijverleden van Nederlandse handelaars en autoriteiten heel goed geoefend om met zijn intonatie en woordkeuze de oprechtheid van zijn boodschap te versterken. En hij kreeg het publiek enigszins mee.
Na de restauratie van onze gouden koets in 2021 vroeg men zich nog net op tijd af of die koets nog wel kon rondrijden met die knielende zwarte slaven erop die nu zo duidelijk zichtbaar waren. De koets werd daarom het Amsterdam Museum in getakeld om daar achter glas als object en als reden tot gesprek over ons slavernijverleden te functioneren. Verder bleek onlangs dat het Nederlandse koningshuis – niet deze koning of prinses Beatrix maar hun voorgangers – zwaar verdiend heeft aan de slavenhandel en aan de wingewesten in de Oost en de West. En wie niet in Nederland. Loop maar eens de Amsterdamse grachten langs of een van de gebouwen rond het Tropenmuseum binnen en kijk naar wat daar allemaal in marmer uitgebeeld wordt.
Dus een beetje ongemakkelijkheid of gêne of echte schaamte is terecht. Ons verleden laat zich niet wegpoetsen met wat excuses hier en daar. Het verleden zou ons eigenlijk juist zwaar op de maag moeten liggen. Theo Maasen kwam er ook niet mee weg onder de soms vorsende blik van Alida Dors. Hij had ook nauwelijks een zinnig antwoord toen het gesprek ging over de vraag of er na alle excuses nog meer nodig was. Had hij daar wel ooit over nagedacht? Hoeveel Nederlanders hebben zich daar ooit het hoofd over gebroken?
Misschien was de Max Havelaar (1860) toch alleen een mooi boek, geheel tegen de bedoeling van schrijver Multatuli in. En kreeg Anton de Kom (1898-1945) daarom pas onlangs zijn erkenning als activist, schrijver en verzetsheld in de Canon van Nederland. De laatste zinnen van zijn boek Wij slaven van Suriname zijn: ‘Sranang, mijn vaderland. Eenmaal hoop ik u weer te zien. Op den dag waarop alle ellende uit u weggewischt zal zijn.’
Wanneer is dat? Steeds blijft er iets schuren. Schrijfster Astrid Roemer kreeg de prijs van de Nederlandse Letteren niet officieel uitgereikt omdat ze zich (te) politiek had geuit. Maar deze prijs gold toch voor haar schrijverschap en haar vele boeken, waarin ze zich trouwens ook duidelijk uitliet over de misstanden tussen Nederland en Suriname.
Zou een witte Nederlander zich eigenlijk meer moeten schamen? Maar kan iemand zich ongemakkelijk voelen of zich schamen over een verleden, waaraan hijzelf niet heeft meegewerkt? Dat is lastig, maar je kunt je wel diepgaand blijven informeren over wat er in het verleden gebeurd is, de slavernij en het gewelddadige acties in Indonesië uitgebreid opnemen in onderwijsprogramma’s en zo meer mensen ervan bewust maken dat Nederland niet respectvol en langdurig wreed met de zwarte en gekleurde medemens is omgegaan. Waarom? Om recht de doen aan een onrechtvaardig verleden, om de kans op herhaling te voorkomen en (latent) racisme om te vormen tot een open, geïnteresseerde en tolerante houding tegenover de medemens. Een houding waar we als Nederlanders om bekend staan maar die we nog steeds echt gestalte moeten geven.
De vraag blijft voor mij – zoals ook de schrijfster stelt – HOE je recht doet aan een onrechtvaardig verleden en inclusie bevordert. Misschien zit het ongemak in het gevoel van aarzeling dat deze discussie juist het gevaar in zich heeft polarisatie te bevorderen. Wit tegenover zwart, wij tegen zij. Ja natuurlijk erkennen, bespreken, open staan. Maar inmiddels zijn school, wonen, werken en relaties vaak al in mixed community. Is het ‘strijden’ voor een goede zaak nog wel nodig in stijlen die in wezen polarisatie versterken. Is begrip en (h)erkenning niet eenvoudiger te bereiken door elkaar simpelweg in liefde en vrede te omarmen? Ligt daar misschien een stukje ongemak?
Over: ¨Misschien zit het ongemak in het gevoel van aarzeling dat deze discussie juist het gevaar in zich heeft polarisatie te bevorderen.¨ Goed gezegd. Ik ben het hier mee eens.
Als je zegt dat iemand eigenwijs is, dan kan dat best betekenen dat jijzelf eigenwijs bent. Net zo, als je zegt dat iemand een racist is, dan kan het best zijn dat je zelf een racist bent. Met name als je commentaar zich beperkt tot een bepaald ras.
Er is een uitspraak die hieraan raakt (van voor WO II): “Toekomstige fascisten zullen zich anti-fascisten noemen.” Vertaald naar waar het hier om gaat: “Toekomstige racisten zullen zich anti-racistisch noemen.”
Ik vind Whoopi Goldberg hier tegenaan schurken met dit incident (van https://en.wikipedia.org/wiki/Whoopi_Goldberg):
“On January 31, 2022, Goldberg drew widespread criticism for stating on the show that the Holocaust was not based on race but “about man’s inhumanity to man”, telling her co-hosts: “This is white people doing it to white people, so y’all going to fight amongst yourselves.” She apologized on Twitter later that day. She maintained that the Nazis’ issue was with ethnicity and not race on The Late Show with Stephen Colbert that same day, which drew further criticism. Goldberg issued another apology on air the following day. She was subsequently suspended from The View for two weeks over the comments.”
Een tweede voorbeeld is het voorval waarbij Renske Leijten aan Sylvana Simons vraagt of de laatste haar een racist vindt. Het antwoord luidt: ‘Ik weet niet of u een racist bent. Misschien ken ik u daar niet goed genoeg voor. Eh… Maar ik moet dan op de gebrekkige kennis die ik van u heb zeggen dat ik op dit moment uitga van niet.” Niet een heel prettig antwoord. De aanleiding voor de vraag was dat Leijten al 5-6 keer door prominente, actieve BIJ1 leden was uitgemaakt voor een racist. Hier is het te horen: https://www.ad.nl/politiek/kamerleden-leijten-en-simons-botsen-over-racismetweets~a4197431/
En dan moet ik denken aan “wie zonder zonde is werpte de eerste steen” en “‘waarom kijk je naar de splinter in het oog van je broeder, terwijl je de balk in je eigen ogen niet opmerkt?”
Een jaar of tien terug was ik vrijwiliger bij een Verzetsmuseum. Toen woonde ik een herdenking bij van WO II, in Solingen, Duitsland. De Duitsers daar namen de schuld niet op zich, maar uitten in plaats daarvan hun blijdschap over het verdwijnen van de gekte van het nazisme. Over het overwinnen van een verwerpelijk idealisme en daarbij behorend gedrag.