Vrij vertaald: ‘Ik houd niet van religies die zich exclusief opstellen. Waar haalt een religie de arrogantie vandaan om te zeggen dat ze de enig juiste is? Zelfs binnen één religie verketteren ze elkaar! Machtsvertoon van allemaal dikke ikken!’.
Zo’n opstelling heeft meestal geen consequenties voor de eigen levensovertuiging, al zijn er natuurlijk die zich bij de vorming van hun levensbeschouwing laten inspireren door uiteenlopende religies.
Soms klinkt in de uitspraak een actieprogramma door: ‘Mensen, we hebben veel meer gemeen dan we denken! Compassie! Mededogen! Laten we daar de nadruk op leggen!’.
Godsdienstwetenschappers zoeken de gelijkheid van religies deels in de functies die ze vervullen. Religies bieden oriëntatie op de eigen werkelijkheid, ze geven antwoord op vragen naar de zin van leven en dood, ze onderbouwen de maatschappelijke orde, en nog zo wat. Voor een ander deel zoeken godsdienstwetenschappers overeenkomsten in de vormen: overal riten en mythen, offer en gebed. Maar zo specifiek denken de meesten niet die alle religies als gelijk bestempelen.
Misschien schuilt de grootste gelijkheid in de uitbundige verbeelding. Die maakt dat elke religie weliswaar hetzelfde lijkt, maar toch weer anders is. Overal gelijke functies en vormen, maar steeds anders. Uiteindelijk zijn alle gelovigen gelijk in hun vermogen om onvermoeibaar te spelen met beelden. Dat gelovigen dat niet doorzien, komt doordat macht en hiërarchie exclusiviteit promoten.
Misschien laat dat spelen met verbeelding wel het best zien hoe religies gelijk zijn. Omdat ieder zichzelf mag blijven, lijkt deze insteek het meest overtuigende argument voor tolerantie. Ieder gunt het de ander om anders te zijn en bewondert waar zingeving toe in staat is. Weg met die dikke ikken!
Religie is bij ons een toverwoord. Noem schandalig gedrag ‘religieus’ en je komt er als gelovige mee weg: met mensen verminken, dieren martelen, volken uitroeien, vluchtelingen onthalen, vrouwen onderdrukken. Ik vind dat vreemd en zou van experts wel eens willen vernemen hoe dat nou allemaal kan en wat Religie dan ‘eigenlijk’ is. En dan natuurlijk niet zulke baarlijke nonsens als: religie heeft of is ‘Overal gelijke functies en vormen, maar steeds anders.’ Dat kan natuurlijk helemaal niet. Hetzelfde =hetzelfde ≠ iets anders. Of dat is nou religie?
‘k Heb definitorisch zelf ook wel eens wat op onderhavig terrein geprobeerd, maar kwam er nooit uit. Er zijn teveel religies. Een antropoloog, valt mij in, heeft er eens ruim 9000 geteld. Welnu, als maar één religie de beste kan zijn, is de rest noodwendig rommel. Dus zijn praktisch alle religies nonsens. Maar die bestaat – zie boven – ook en moeten wij er iets mee. Opdringerige nonsens, soms.
Nemen we te hooi en te gras kennis van enige religies, dan vinden we extreme verschillen. Hinduïsme is polytheistisch, maar dat maakt niet zoveel uit. Het Geloof in Shivai, Krishna of Kali is van minder belang dan het volgen van je dharma. In de Azteekse religie werden mensen levend het hart uit het lijk gerukt, Voodoo is uitermate vulgair, Konfucianisme aards georiënteerd. En ook heb je Bogomil, Jim Jones en de religie van de IS. Of is dat geen Religie? Is Religie alleen maar leuk? En zo kan ik nog minstens 8992 keer doorgaan. En wat is het verschil tussen een Religie en een ideologie? Niettemin blijft men alias het grote publiek wazig voor zich uitstarend eerbiedig over Religie mompelen en – observeer ik – spreken theologen ze niet tegen.
Als praktische studie van religies niet het gewenste, definitieve kernresultaat oplevert, kun je het nog proberen via zal ik maar zeggen een abstracte begripsontwikkeling. Bijvoorbeeld etymologisch. Bekend en veel aangehangen is de herleiding van Religie tot het Latijnse ‘religare’ dat binding o.i.d. zou betekenen. Ik geloof deze uitleg niet en vertrouw meer op Ortega y Gasset die in ‘relego’ herzeggen ziet, i.e. nauwkeurig zijn. Dit lijkt juister en zou religies tot Religie kunnen verenigen.
Deze verklaring samen met het besef dat Religie en religies strikt culturele verschijnselen zijn, zouden basis kunnen zijn om voor eens en altijd van Religie af te komen. Een volgende stap is dan religies stuk voor stuk begripsmatig te integreren in de samenleving waar zij zich voordoet en of waar zij is ontstaan. Daar moet dan in een aantal gevallen een historische studie aan worden toegevoegd i.v.m. het feit dat sommige religies hun bakermat hebben verlaten en zich hebben gemondialiseerd.
Erg interessant artikel.
En een even interessante reactie hierboven.
Beiden dank daarvoor.
Het geeft mij te denken, over hoe we ons denken helder en geestrijk kunnen houden.