Maar de viering van Allerheiligen en Allerzielen gaat niet alleen over onze lieve doden. Er is nog een andere ‘categorie’ doden. Ik doel hier niet op de ontelbaren die naamloos gestorven zijn, bijvoorbeeld op weg naar een betere toekomst. Ook zij zijn het waard om te gedenken en gelukkig gebeurt dat. Ik doel op onze talloze ongeliefde doden. Mensen met wie we een slechte verstandhouding hadden. Mensen die onontkoombaar deel uitmaakten van ons leven en onder wie we geleden hebben. Met wie het onmogelijk samenleven was, met wie we hebben gestreden. Die ons voor het leven hebben beschadigd. Mensen die we misschien zelfs haten, maar om wier dood we in ieder geval niet treuren. Het legt lelijkheid bloot, het raakt wonden aan en duwt de gebrokenheid in je gezicht. Dat kan een ongemakkelijk gevoel opleveren, zeker als anderen om je heen hun geliefde overledenen gedenken. Zijn ongeliefde doden het gedenken wel waard? Misschien willen we ze liever vergeten.
Dit jaar zal ik zelf zo’n ongeliefde dode gedenken. Dat is complex, merk ik. Een mix van opluchting, van pijn en van verdriet dat niet over de dood gaat maar over het leven. Ik zal naar een kerk gaan waarvan ik weet dat die open is. Misschien is het er stil, misschien klinkt er mooie muziek. De rust zal er haaks staan op de gevoelens die vanbinnen om voorrang strijden, maar dat geeft niet. Ik weet niet of ik de naam van deze dode hardop kan noemen, maar dat hoeft ook niet. Ik breng hem in verband met de Eeuwige en al wie ons zijn voorgegaan, juist omdat ik met deze dode zelf niets kan. Dat zal ik doen door een kaars te ontsteken, dankbaar dat ik die in de kerk brandend kan achterlaten en weg kan gaan.
De traditie om rond 1 en 2 november overledenen te gedenken omvat de uitnodiging en mogelijkheid om niet alleen onze geliefde, maar ook onze ongeliefde doden te gedenken. Allerheiligen en Allerzielen zijn niet uitgevonden om ons te dwingen scheiding te maken tussen wie wel het gedenken waard zijn en wie niet: het gaat niet om onze evaluaties van deze doden. Het gaat erom wie onze overledenen zijn in Gods licht. Deze rituelen bieden (ook) ruimte om de doden te gedenken om wie we niet rouwen.
