Amma Asante: “Overheid, neem je verantwoordelijkheid!”

Laat de opvoeding nu juist gaan om het leren om zelf te plannen en verantwoordelijkheid te nemen. Mijn reactie was dan ook onverstoorbaar: ‘Jouw fiets staat nog op school en de wedstrijd begint morgen om tien vóór negen. Je bedenkt zelf maar een oplossing hoe je naar de wedstrijd gaat. Ik meld je niet af en breng ook niet met de auto.’ Uiteraard had ik mijn wekker gezet om haar wakker te maken om half acht, nadat ze had gedreigd niet te gaan en zich ook niet af te melden.

Verbaasd was ik dan ook toen ze ‘s morgens toch in haar sporttenue voor me stond. Afscheid nemend liet ze me op haar telefoon een filmpje zien van jaren geleden, een filmpje van haar met haar zus op de kinderopvang. Je ziet twee kleine meisjes met knotjes in hun haar, armen om elkaar heen geslagen vrolijk zingen. “Kijk mam, hier was ik echt schattig. Ik wou dat ik mijn oude ik weer was.” En met een knuffel is ze weer verdwenen.

Ik blijf nog even in bed en pak de krant. Ik lees dat de aandacht voor de kinderopvangtoeslagaffaire, een schandaal, gelukkig weer aandacht krijgt. Het was door de veelheid aan nieuws de afgelopen maanden stil geworden. Nu gaat het over de 1115 kinderen die onrechtmatig uit huis zijn geplaatst. Soms waan ik me gelukkig dat de ellende bij ons wel meeviel, maar dan lees en hoor ik de verhalen van ouders van wie de kinderen zijn weggehaald. Boosheid, verdriet en gevoelens van onveiligheid maken zich meester van mij. Wat is er toch een vreselijke overheid gecreëerd.

Het is goed dat de media nu weer volop aandacht hebben voor de uithuisgeplaatste kinderen van  gedupeerde ouders. Want in dit tijdperk, waarin politici zich laten leiden door beeldvorming, lijken mediaberichten soms de enige uitweg om als burger in de knel gehoord te worden. Toch hoop ik dat we verder kunnen kijken dan vluchtige emoties en maatschappelijke verontwaardiging. We moeten het hebben over de kern van het probleem: een systemisch probleem bij de overheid waarvoor politici de eerst verantwoordelijken zijn.

Onze samenleving werd en wordt nog steeds bestuurd als een bedrijf gericht op winstmaximalisatie en efficiency. Dat moet anders. Het besef moet indalen dat we geen BV zijn maar een samenleving. We doen het samen en het gaat om mensenlevens. Ik ga er nog steeds vanuit dat er geen kwalijke bedoelingen achter zitten. Dat kan ook niet, want kwade bedoelingen richten zich tegen mensen. En in de ogen van de huidige overheid zijn burgers geen mensen, maar wandelende sofinummers en dossiers. En hooguit kiezers. We leven in een door politici gecreëerde bureaucratie die in combinatie met het geïnstitutionaliseerde wantrouwen en racisme dodelijk is voor mensen.

Verderop in de krant lees ik over de mislukte compensatieregeling voor de energiekosten. Wederom een grote bende. De overheid wil helpen en mensen tegemoetkomen, maar stelt te weinig budget beschikbaar, gooit het zonder een adequate regeling over de schutting bij gemeenten en die mogen uitzoeken hoe ze het geld bij hun inwoners krijgen. Met als gevolg dat in de ene gemeente inwoners slechts op 200 euro kunnen rekenen en in de andere gemeente 800 euro. Want iedereen rekent weer met andere inkomensgrenzen. Totale willekeur en chaos. Met als gevolg dat uiteindelijk niemand echt goed geholpen is en mensen die de hulp het hardste nodig hebben in de kou staan.

De overheid is de mens achter de burger kwijt en dit probleem kan niet snel worden gefikst. Dat blijkt met de onrechtmatig uit huis geplaatste kinderen die om allerlei, onverklaarbare redenen niet zomaar terug kunnen naar hun ouders. Dit kille afstandelijke gedrocht is namelijk niet in staat om menselijk te denken en te handelen. Het kan alleen maar omgaan met algoritmen, getallen, beleidsregels, wetten, kaders, maatregelen, vorderingen en sancties.

Zorgen dat het systeem vermenselijkt, begint bij politieke opdrachtgevers en uitvoerders die in het reine moeten zijn met zichzelf en in verbinding staan met de mensen voor wie ze dit werk doen. Voor mijn werk zit ik regelmatig aan tafel met de overheid om te praten over hoe we dit probleem gaan oplossen. Telkens weer zie ik oprecht geraakte mensen van vlees en bloed die zich kapot geschrokken zijn van de ellende die het systeem waarin zij opereren tot stand heeft gebracht. En ze willen dit allemaal opgelost hebben. Liever gisteren dan vandaag.

Maar er zit een gigantisch gat tussen wensbeeld en realiteit. Dat gat moet worden overbrugd. Allereerst door het idee dat de overheid een BV is in de prullenbak te flikkeren. De overheid is geen BV die gerund moet worden met de principes uit het bedrijfsleven, die burgers wantrouwt. Ook het idee moet overboord dat burgers harder gaan lopen en beter hun best doen naarmate je ze uitknijpt en opjaagt. En het meest kwalijke: het idee dat Nederlanders met een niet-westerse migratieachtergrond in dit land zijn om massaal misbruik te maken van de welvaartsstaat en ze daarom harder aangepakt mogen worden dan anderen. De fik erin met dat idee!

Deze kwalijke ideeën moeten ruimte maken voor vertrouwen, het bieden van bestaanszekerheid en het denken in gelijkwaardigheid. En herstel ook de democratische rechtsorde door onder andere de controlerende functie van de Tweede Kamer in ere te herstellen. Daar staat ook tegenover dat onze volksvertegenwoordigers en bestuurders zich laten leiden door burgers in hun diversiteit met al hun vragen, behoeften, problemen en oplossingen. En niet door opiniepeilingen, beeldvorming en de waan van de dag.

Voor leden van de coalitiepartijen wens ik dat zij hun onafhankelijkheid terug krijgen om volgens de principes van het dualisme hun werk te doen. Ik wens hen vooral de ruimte om kritiek te mogen hebben op hun eigen ministers en premier wanneer die het niet goed doen. En laat burgers meepraten en meedenken wanneer nieuwe regels worden bedacht. Met de simpele vraag: ‘Wij hebben hier een oplossing voor uw probleem bedacht, maar gaat het ook iets oplossen?

‘Vertel het ons!’ Deze vraag is in het verleden amper gesteld want er werd alleen gelet op de financiële kaders en efficiency. Mensen deden er niet toe. Ze moesten dankbaar zijn dat ze überhaupt iets kregen. Politici waren bedrijfje aan het spelen. Kijken hoe je geld kon besparen door zo min mogelijk geld te besteden aan publieke goederen en burgers zo min mogelijk te geven. En hoe je ook Uitvoeringsorganisaties kon uitkleden en tegelijk zwaarder belasten met nog meer taken. Het werd efficiency genoemd, een synoniem voor ordinaire bezuinigingen en ontmenselijking waar nu onschuldige burgers de dupe van zijn. Vergoelijkt met het doembeeld dat anders de rechtsstaat onbetaalbaar zou worden. Ondertussen krijgen multinationals miljarden aan belastingvrijstelling cadeau.

De kinderopvangtoeslagaffaire en de nasleep ervan is een schande. Het is een schandaal. Het moet worden opgelost en de uithuisgeplaatste kinderen moeten zo snel mogelijk terug naar huis, in de armen van hun liefhebbende ouders. Alle getroffen gezinnen hebben net zo lang recht op  ondersteuning om als gezin hun leven weer op de rails te krijgen. Zelfs als er ruzie wordt gemaakt over een sporttraining op de vroege zaterdagochtend. Beste overheid: u bent het hen verschuldigd. En meer.