Animatiefilm Soul biedt bijzondere kijk op de ziel

Soul gaat over Joe Gardner, een man die als muziekleraar op een middelbare school werkt, maar droomt over een carrière als jazzmuzikant. Op een dag krijgt hij eindelijk de kans om auditie te doen voor een plaats in de band van jazzlegende Dorothea Williams. Dit gaat erg goed en hij mag later die avond met hen optreden om te kijken of hij een plaats in de band verdient. Intens gelukkig omdat hij eindelijk een kans heeft om zijn droom te verwezenlijken, gaat Joe op pad om zich voor te bereiden op de show. In zijn enthousiasme let hij echter niet goed op en valt hij in een rioolput, waardoor hij in een coma belandt.

Vanaf dat moment focust de film zich op Joe’s ziel, die terecht komt op een soort kosmische foyer met een lange loopbrug, waar zielen zich opstellen voordat ze naar het witte licht, ofwel The Great Beyond, gaan. Aangezien Joe niet net voor zijn grote doorbraak wil sterven, probeert hij te ontsnappen en komt hij terecht in The Great Before; een plaats waar zielenadviseurs ongeboren zielen voorbereiden op het leven.

De film laat hiermee zien dat de ziel gescheiden kan worden van het lichaam; een concept dat ook op een bepaalde manier terug te vinden is in de Christelijke theologie. Beïnvloed door de Oud-Griekse opvattingen van Plato maakte Sint Augustinus een onderscheid tussen het materiële (lichaam) en het immateriële (ziel), waarbij hij de ziel beschouwde als de centrale en enige ware werkelijkheid in het menselijk leven. Hiermee bedoelde hij echter niet dat een ziel kon ontstaan zonder het bestaan van een lichaam, wat in de film duidelijk wel gebeurt, aangezien de ziel daar al in The Great Before bestaat.

In de Middeleeuwen greep Thomas van Aquino opnieuw terug op de Platonische ideeën, maar combineerde hij deze ook met Aristotelische opvattingen; ondanks dat de ziel zich als vorm tot het lichaam verhoudt stelde hij dat zij samen één substantie vormen. De ziel is hierbij niet van het lichaam te onderscheiden, maar is er een essentieel onderdeel van.

Ook over de sterfelijkheid van de ziel zijn door de jaren heen verschillende concepten ontwikkeld. Filosofen als Plato en Socrates accepteerden al de onsterfelijkheid van de ziel. Dit werd later overgenomen door vroege Christelijke denkers, die stelden dat de ziel niet alleen na de dood verder kan bestaan, maar dat deze ook door God is gecreëerd en bij de geboorte toegediend wordt aan het lichaam. Ondanks dat de film geen specifieke religies of goden noemt en het onduidelijk blijft hoe de zielen in eerste instantie in The Great Before terecht zijn gekomen, is het wel duidelijk dat de ziel in Soul als onsterfelijk wordt beschouwd.

Maar er wordt nog meer over de ziel gezegd: in The Great Before krijgt elke ziel unieke en individuele persoonlijkheden toegewezen, die te zien zijn op een soort badge. Deze badge is echter pas compleet wanneer een ziel zijn of haar vonk heeft gevonden; pas dan zijn de zielen klaar om naar de aarde te worden gezonden. Persoonlijkheden zijn hier dus al onderdeel van de ziel voordat deze samenkomt met het lichaam. Toch lijkt het erop dat, ondanks dat de ziel gescheiden van het lichaam kan bestaan, het lichaam nodig is om een mens volledig mens te maken. Joe komt er namelijk achter dat een ziel niet kan proeven of voelen, wat aangeeft dat al het zintuiglijke volgens Soul enkel tot het lichaam behoort.

In The Great Before wordt Joe per ongeluk aangezien voor een zielenadviseur en krijgt hij er een toegewezen: 22 – een cynische ziel die al millennia in The Great Beyond verblijft, omdat ze de zin van het leven op aarde niet inziet. Gemotiveerd door het verlangen om terug te keren naar de aarde maakt Joe een deal met 22: als hij haar helpt haar vonk te vinden, krijgt hij haar badge.

Joe is ervan overtuigd dat de vonk iemands levensdoel is en probeert die van 22 te vinden. Al zijn pogingen mislukken echter, waardoor er niets anders opzit dan naar The Zone te gaan: een plaats waar mensen terechtkomen wanneer hun passie hen in een euforische trance brengt, maar waar ook verloren zielen ronddwalen. Hier ontmoet hij Moonwind, die Joe helpt terug te keren naar zijn lichaam. Helaas gaat dit mis en neemt Joe per ongeluk 22 mee, die vervolgens in zijn lichaam terechtkomt, terwijl Joe zelf in het lichaam van een therapiekat terechtkomt. Leuk om op te merken is dat de ziel van de kat hierdoor tijdelijk op de loopbrug terechtkomt, wat aangeeft dat ook dieren, of in ieder geval katten, een ziel hebben.

22 vindt uiteindelijk haar vonk op aarde, maar natuurlijk niet zonder de nodige gebeurtenissen om zover te komen. Wie echter misschien nog wel het meeste leert is Joe zelf. Hij ziet in dat de vonk niet gelijk staat aan een levensdoel en het in plaats daarvan eigenlijk gewoon betekent dat een ziel klaar is voor het leven — dat de ziel wil leven. Hij ziet ook in dat dit niet voortkomt uit het behalen van een of ander doel waarvoor iemand is gemaakt — zoals het worden van een succesvolle jazzmuzikant — maar dat het gaat om de kleine dingen die het leven de moeite waard maken; de alledaagse wonderen.

De film laat dus op een creatieve manier een eigen kijk op de ziel zien, die deels te herleiden is naar de christelijke theologie, maar hier zeker niet volledig op is gebaseerd. Hoe dan ook zet de film de kijker aan om verder na te denken; om te reflecteren over wat de ziel nou precies inhoudt en wat het voor ons als mens betekent.