Wat betreft de voorlichting over het Coronavirus beperkt de informatie van de overheid zich tot de meest gangbare talen, en worden anderstaligen in het Twi (Ghana), Haussa (Nigeria) of Tigrinya (Eritrea) onvoldoende bereikt.
Waar iedereen wordt gemaand zoveel mogelijk thuis te blijven, worden dakloze ongedocumenteerden ’s morgens vroeg zonder pardon uit de nachtopvang gezet, de straat op zonder concrete dagopvangplekken. Het Wereldhuis in de Amsterdamse binnenstad, normaal gesproken goed voor zo’n honderd bezoekers, inclusief lunch, is gesloten. In Amsterdam-Noord kan gebruik worden gemaakt van een buurthuis, de Meeuw, maar de capaciteit is beperkt tot 35 personen. Hoe ze daar moeten komen – het is best wel een afstand vanuit de opvang in Amsterdam-West, -Zuid, of -Buitenveldert – is hun probleem; de gemeente verstrekt geen ov-kaartjes.
Andere NGO’s, zoals Here to Support en Amsterdam City Rights zorgen weliswaar voor alternatieven, maar dat is al met al niet toereikend. Zo verblijven meer dan tachtig ongedocumenteerde asielzoekers al maanden in een voor de sloop bestemde parkeergarage in Amsterdam-Zuidoost. Die zou per 1 april ontruimd worden, maar het verblijf wordt vanwege de crisis vooralsnog gedoogd. In de wintermaanden was het er steenkoud. Je moet wel heel sterk zijn om het daar in tenten uit te houden. Er is maar één waterkraan voor de ‘bewoners’. In april heeft de GGD er een extra aantal dixies geplaatst, en is er gezorgd voor douchegelegenheid in een sporthal in de buurt. Ook daar zorgen kerken en NGO’s voor voedsel.
Het zal de gemeente Amsterdam een zorg zijn. ‘Hadden ze eerder maar gebruik moeten maken van de gemeentelijke noodopvang’, was het argument van wethouder Rutger Groot Wassink. Alsof toen enkel nachtopvang een alternatief was voor de gekraakte garage, waar de groep in ieder geval ook overdag kan verblijven. Nu lijkt dat laatste in hun ‘voordeel’ te worden uitgelegd: ‘Ze zijn als het ware één familie, dus het besmettingsgevaar is gering’. Maar opeens staat er toch een ontruiming gepland op 7 mei. Het alternatief dat geboden wordt: een sporthal in Amsterdam-Noord. ‘Kiezen of delen, meer smaken hebben we niet.’
‘Onder de radar’
Ik begrijp best dat het voor de gemeente Amsterdam een hele klus is om de problematiek van de ongedocumenteerden te ‘handelen’. Want in feite is er nauwelijks zicht op het aantal mensen zonder verblijfsvergunning. Er verblijven naar schatting alleen al zo’n 15 duizend Brazilianen zonder papieren. Die hebben altijd ‘onder de radar’ gewerkt, maar komen nu in de problemen omdat ze zonder werk en inkomen zitten en de huur van hun woning of kamer niet meer kunnen betalen. Dat geldt ook voor de domestic workers uit de Filippijnen en Indonesië, en voor Ghanezen en Nigerianen die min of meer via hun netwerken wisten te overleven. Hoeveel? Ik denk zeker nog eens zo’n 15 duizend.
De gemeente Amsterdam biedt inmiddels voor dakloos geraakte gezinnen noodopvang aan in leegstaande hotels, maar er schuilt een addertje onder het gras: registratie van de groep ongedocumenteerden voert ook de druk op om aan terugkeer naar land van herkomst te werken. De Dienst Terugkeer & Vertrek ligt als het ware op de loer.
Ik kijk naar de problematiek vanuit een andere optie: ‘Barmhartigheid eerst!’. Het mooiste zou zijn als de regering, in navolging van andere landen als Portugal en Frankrijk, zou besluiten tot het verlenen van een verblijfsvergunning. Maar als zo’n maatregel geen kans van slagen heeft, zou mijn voorkeur uitgaan naar het creëren van een gemeentelijk ‘Noodfonds’ dat een bijdrage voor het levensonderhoud verstrekt aan mensen die daarmee binnen hun netwerk zouden kunnen overleven. Die hoeven dan niet worden opgevangen in dure voorzieningen (24-uursopvang, hotels), maar zouden met een veel lager bedrag geholpen zijn.
Dat heb ik vaker bepleit voordat de Coronacrisis uitbarstte. Toen werden er door de gemeente Amsterdam voor ongedocumenteerden zo’n 500 opvangplekken gecreëerd (á raison van zo’n € 1.450 per maand) – opvang veelal met vier tot twaalf mensen in één ruimte – terwijl met een maandelijkse bijdrage van € 450 uit het Noodfonds (dus véél goedkoper) mensen binnen hun eigen netwerk een plekje zouden kunnen vinden.
Wie de mening is toegedaan dat ongedocumenteerden zo snel mogelijk uitgezet dienen te worden naar hun land van herkomst en bij aanhouding in vreemdelingenbewaring moeten worden geplaatst, moet zich wel bedenken dat de kosten van detentie zeker zo’n € 6.000 per maand bedragen. Veel gedetineerden worden na zes maanden weer op straat gezet, omdat uitzetting naar land van herkomst niet mogelijk blijkt. Ik ken mensen die bij elkaar opgeteld zo’n anderhalf jaar in vreemdelingenbewaring hebben doorgebracht, maar niet uitzetbaar bleken.
Barmhartig opvangen
‘Barmhartigheid’ heeft te maken met ‘gastvrijheid’. Daar heb ik eerder een boek over geschreven. Zijn er grenzen aan barmhartigheid en gastvrijheid? Zeker wel. Maar in een crisissituatie kun je alleen maar die grenzen verleggen en mensen barmhartig opvangen. Als het niet via de overheid gaat, dan maar via particulieren. Het Team Kerkbed, dat individuele kerkleden stimuleert om ongedocumenteerde dakloze asielzoekers een slaapplek te bieden is daarvan een mooi voorbeeld. Het aardige is dat het kerkgrensoverschrijdend werkt: van ‘vrijzinnig’ (Dominicuskerk, Keizersgrachtkerk) tot ‘orthodox’ (Oosterparkkerk, Tituskapel) en uit het hele land komen aanbiedingen voor een slaapplek binnen. Barmhartigheid in de praktijk.
