Het is een gegeven dat ik met mijn naam en uiterlijk eerder een stage, baan of woning krijg dan Nederlanders die Mohammed heten. Ik heb maatschappelijke voordelen die mij impliciet worden toegekend en die ik (wederom impliciet) aan anderen toeken.
Ongemakkelijk
Deze ongelijkwaardige behandeling voelt voor mij al enige tijd ongemakkelijk. Ik heb – zonder extra inspanning te leveren – zogeheten witte, mannelijke en (doorgaans) seksuele privileges ten opzichte van mensen van kleur, vrouwen en lhbtqi-mensen. Naast mijn relatief hogere baan- en woningkansen word ik nooit racistisch of seksistisch bejegend en er is geen ‘kast’ om mij en mijn geaardheid heen gebouwd, waar ik ‘uit’ moet komen.
‘(Wit) privilege’
Ik kon lang geen taal vinden voor mijn ongemak. Het begrip ‘(wit) privilege’ helpt me nu na te denken over mijn eigen voor(oor)delen en manieren van doen. Dat is in het begin best lastig. Zo werd ik in 2007 door een studiegenoot geattendeerd op het feit dat ik niet over ‘etnische mensen’ kon spreken, aangezien ik zelf óók een etniciteit heb. In eerste instantie reageerde ik wat defensief, totdat ik inzag dat ze een heel goed punt maakte.
Toen vorig jaar eindelijk meerdere soorten huidkleurige pleisters in Nederland verschenen, werd me duidelijker dan ooit hoe vreemd het eigenlijk is dat ik al sinds mijn jeugd als norm word beschouwd. (Anno 2019 bevatten veel EHBO-boxen nog altijd één soort ‘huidkleurige’ pleister.)
Het begrip ‘(wit) privilege’ snijdt dus hout. Toch kan het wóórd ‘privilege’ enige verwarring wekken, voor zover de bijklank suggereert dat ieder wit persoon een algeheel geprivilegieerd of bevoorrecht mens is. Ik sta zelf nu dertien vruchteloze jaren op de Amsterdamse wachtlijst voor een sociale huurwoning, al mijn reële privileges ten spijt.
‘(Wit) voordeel’
Omdat ik het woord ‘privilege’ niet altijd even productief vind, spreek ik zelf soms liever van ‘(wit) voordeel’. Men kan maatschappelijk gezien allerlei impliciete voordelen hebben en tegelijkertijd grote expliciete nadelen ondervinden.
Vasthouden aan mijn witte voordelen zou echter ook voor mijzelf een nadeel zijn. Want de verdediging van wit eigenbelang onttrekt het algemeen belang van woningzoekenden al snel aan het oog. Minder ‘concurrentie’ op de woningmarkt is voor mij op het eerste gezicht voordelig. Maar álle woningzoekenden (waaronder ikzelf) ondervinden veel nadeel wanneer politici weinig ophebben met antidiscriminatiebeleid, terwijl ze tegelijkertijd de structurele woonproblematiek van Nederland negeren. Iedere woningzoekende heeft baat bij méér betaalbare woningen en mínder (superrijke) huisjesmelkers. Ook zou een verdediging van mijn ‘voordeel’ de daadwerkelijk achtergestelde positie van mensen van kleur nóg verder uit beeld brengen.
Kunnen (witte) voordelen zelfs algemene nadelen in de hand werken, in zoverre we er planetaire belangen door uit het oog verliezen? Hoewel alles en iedereen uiteindelijk gebaat is bij een leefbare aarde, heeft een identiteitsstrijd in de VS bijgedragen aan een situatie waarin het Parijse klimaatakkoord straal genegeerd wordt. De zoektocht naar oplossingen voor de maatschappelijke problemen die (witte) voordelen met zich meebrengen wordt steeds urgenter. Voor ons allemáál, welteverstaan.
Willen we in eigen land aan verbinding werken, dan kunnen we daarmee beginnen door met bedachtzame taal steeds minder in onze eigengemaakte stereotypen te geloven, in de wetenschap dat iedereen daar uiteindelijk een vreedzamere wereld voor terugkrijgt.
”Toen vorig jaar eindelijk meerdere soorten huidkleurige pleisters in Nederland verschenen, werd me duidelijker dan ooit hoe vreemd het eigenlijk is dat ik al sinds mijn jeugd als norm word beschouwd. (Anno 2019 bevatten veel EHBO-boxen nog altijd één soort ‘huidkleurige’ pleister.)”
Ik ben serieus best bereid om te kijken hoe we onze samenleving eerlijker kunnen maken voor iedereen maar als dit de dingen zijn waar we ons mee bezig moeten houden dan vrees ik dat we in Nederland toch wel een beetje aan het vergeten zijn dat er elders in de wereld (en overigens ook in Nederland) nog échte problemen bestaan.
Het voorbeeld laat zien dat onze cultuur tot in alle poriën wit is. Waardoor politiefunctionarissen van kleur op politiebureaus gediscrimineerd worden en waardoor het krijgen van een baan of stageplaats niet afhankelijk is van de kwaliteiten die je als MENS bezit, maar afhankelijk is van je voor- en achternaam.
Beste Bert,
Zoals gezegd ben ook ik serieus bereid om te kijken hoe we onze samenleving eerlijker kunnen maken voor iedereen. De voorbeelden die jij noemt zijn precies zaken waar we echt iets aan moeten doen want het zou niet zo moeten zijn dat je gediscrimineerd wordt op je werk, school of op het politiebureau. Ik wil alleen maar aangeven dat we ook kunnen doordraven. Daar zijn de pleisters in mijn optiek een heel mooi voorbeeld van. Of er nu 1 of 99 shades of huidkleur aan pleisters in de EHBO-boxen zit zegt volgens mij niets over discriminatie. Als iemand die geen Jansen heet bijna geen stageplek kan vinden, puur of mede door de achternaam, dan zegt dat wel iets over discriminatie. Als we blijven nadenken over de echte thema’s dan denk ik dat we veel meer bereiken dan wanneer we in EHBO-boxen gaan zitten neuzen. Het gevaar is dat je daarmee mensen kwijtraakt die echt wel willen meegaan in oprecht nodige veranderingen.
Beste Steven,
Het gaat zoals gezegd om een breder punt, namelijk dat mensen die zichzelf als ‘wit’ beschouwen, zich vaak automatisch ook als onzichtbare norm zien. Dat komt onder andere tot uiting in het spreken over ‘huidskleurige’ pleisters, terwijl er toch duidelijk verschillende tinten huid bestaan. Die achterliggende mindset werkt op allerlei andere terreinen door en het is dus belangrijk dat ook met ‘kleine dingen’ zichtbaar te maken.
Het voorbeeld zou vragen kunnen oproepen. Bijvoorbeeld: Waarom hebben de meeste (witte) mensen geen andere kleur pleisters in huis? Is het hun hele leven lang niet voorgekomen dat een zwart persoon een pleister nodig had? En als dit wél eens is voorgekomen, viel het dan niet op dat de pleister een andere kleur had dan hun huidskleur? Hoe komt dat? En als het wel opviel, waarom moest het dan tot 2018 duren voordat er meer soorten pleisters kwamen?
Natuurlijk is er veel meer aan de hand en is dit slechts één voorbeeld van wit voordeel. Maar het is een kleine moeite een set meerkleurige pleisters te kopen en in bedrijfs-EHBO en thuis-EHBO-boxen te stoppen. Een klusje van vijf minuten.