Mohammed of Jezus? Kwestie van perspectief
Jean Jacques Suurmond schrijft in Trouw: “Een religie die de boodschap van een gewelddadige profeet als centrum heeft, is fundamenteel onmachtig om vrede onder aanhangers te bevorderen. We zijn wat we geloven.” Die gewelddadige profeet is Mohammed, en de religie in kwestie is de islam.
Suurmond gebruikt ter illustratie het verhaal over de joodse stam, Banu Qurayza, die in opdracht van de profeet Mohammed zou zijn gedood. Mohammed is in de ogen van Suurmond daarom een krijgsheer met in zijn linkerhand een afgehakt hoofd, en in zijn rechterhand een zwaard. Jezus is daarentegen de ultieme vredestichter met de avondmaalsbeker in zijn hand. Hoe essentialistisch wil je het hebben?
Wat bijna nooit wordt vermeld is dat de joodse Banu Qurayza een vredesverdrag had geschonden. Een andere, Mohammed volgende, joodse stam werd door de Banu Qurayza aangesteld als rechters. Die baseerde de strafmaat op hun eigen traditie, Deuteronomium 20:10-18. De andere keren dat Mohammed wel zelf oordeelde over vijandige joodse stammen, liet hij ze gaan.
Er is een trend waar te nemen: degenen die van de barbaarsheid van Mohammed willen uitgaan, stoppen bij de bronnen die dit lijken te bevestigen, ook al zijn die bronnen helemaal of gedeeltelijk onjuist.
Christelijke theologen benaderen de islam en Mohammed met het Evangelie in de hand. De biografische verzamelingen in het Evangelie worden als canon gezien – een geaccepteerde samenstelling van bronnen. In deze verzameling lezen we over het leven en de leer van Jezus. Vanuit die optiek wordt onterecht aangenomen dat de biografische werken over Mohammed ook als een canon gelezen kunnen worden. Zo stelt Suurmond de biografieën van Mohammed gelijk aan de islamitische theologie, dan aan de hele Koran, en tenslotte aan de moslimgemeenschap. Komt geweld voor in de biografie, dan komt het dus ook voor in de gemeenschap.
Islamitische theologie gaat altijd uit van de Koran, het onbetwiste canon van de islam en het oudste werk van en over Mohammed. De Koran wordt begrepen vanuit de taal en intertekstuele context, vervolgens vanuit profetisch commentaar en dan pas vanuit historische context. De vele bronnen van waaruit de biografie van Mohammed is geconstrueerd worden daarom door vooraanstaande islamitische geleerden afgewezen wanneer ze de Koran tegenspreken of wanneer de bron onbetrouwbaar is.
De Koranverzen die handelen over oorlog, en die dus een geaccepteerd verslag zijn Mohammed’s actieve leven, kenmerken zich als ethisch-humanistisch en op vele elementen overeenkomstig met modern internationaal recht. De Koran accepteert alleen zelfverdediging en staat het bevechten van ongewapenden niet toe. Daarnaast benadrukt de Koran het sluiten van vredesverdragen. Inhumaan en offensief geweld is daarom niet in een rechte lijn te herleiden tot Mohammed. Dit gedrag is later geïslamiseerd maar niet simpel islamitisch geïnspireerd. Men moet immers driekwart van de Koran negeren om het te kunnen gebruiken voor offensieve oorlog.
Elke grote cultuursfeer, christelijk, islamitisch, boeddhistisch, of atheïstisch, veroorzaakt geweld. Christelijke theologen kunnen terecht erop wijzen dat Jezus voor vrede stond, en moslims geloven dat Mohammed ook voor vrede stond. Vrede is niet een eendimensionaal begrip. Om massamoorden te voorkomen preekte Jezus in zijn context geweldloosheid en Mohammed preekte in zijn context zelfverdediging. Beiden zijn gericht op de heiligheid van het leven en het indammen van de destructieve gevolgen van geweld.
Onnodige en foutieve vergelijkingen tussen Jezus en Mohammed leiden zonder uitzondering tot één uitkomst: devaluatie van andersgelovigen en een herbevestiging van de eigen waarheid. Elke traditie inspireert. En binnen elke traditie zijn er reactionaire stromingen waar we moeite mee hebben. Dat te erkennen vormt een vruchtbare voedingsbodem om de gezamenlijke toekomst ook gezamenlijk vorm te geven.
Arnold Yasin Mol, Jonas Slaats & Enis Odaci zijn verbonden aan Nieuwemoskee.nl, een islamitisch platform voor kritische denkers.
REACTIE op de repliek van Arnold Yasin Mol e.a.
door Jean-Jacques Suurmond
Ik weet niet of alle oorlogen van Mohammed louter defensief waren. Daar kunnen grotere kenners van de islam dan ik beter over oordelen. Feit is, en dat erkennen de auteurs, dat Mohammed geweld gebruikte. Iets wat Jezus, die alle reden had om zichzelf te verdedigen in het door Rome bruut bezette Israel, niet deed. Ook niet toen zijn eigen leerlingen hem daartoe wilden verleiden. Als hij al bloed verspilde, was het zijn eigen bloed.
Het is niet mijn bedoeling om de islam of welke religie ook te devalueren. Mijn eigen visie is dat ze als het ware vensters zijn naar de ene God. Wat je dan ziet heeft invloed op je leven, zeker in moreel opzicht. Ik denk daarom (en daar gaat mijn column over) dat het wat uitmaakt of je naar de vreedzame Boeddha of Jezus kijkt, of naar een profeet met een zwaard in zijn hand. Natuurlijk zijn ook boeddhisten en christenen zich vaak aan geweld te buiten gegaan, maar dat konden ze alleen rechtvaardigen door een mythe in de plaats van de Boeddha of Jezus te zetten (bijvoorbeeld de Amerikaanse mythe dat zij ‘God’s chosen country’ zijn en daarom militair mogen ingrijpen). Moslims die geweld gebruiken hoeven dat niet te doen want zij kunnen zich direct beroepen op de concrete oorlogsdaden van Mohammed. Het zwaard zit als het ware al verwerkt in het ‘venster’ waarmee zij naar God kijken (wat natuurlijk niet automatisch wil zeggen dat zij dat ook opnemen want er zijn vele vredelievende moslims).
Samengevat: om geweld te rechtvaardigen moeten christenen de geweldloze Jezus vervangen door een mythe. Dat geldt voor moslims niet. Je zou kunnen zeggen dat het bij hen andersom is. Zij hebben voor vrede een mythe nodig om de krijgshaftige Mohammed te vervangen. Ik meen dat het stuk van Arnold Yasin Mol e.a. al in die richting gaat, met zijn relativeren van Mohammeds biografische gegevens en rechtvaardiging van zijn oorlogen als ‘ethisch-humanistisch’.
Ik begrijp wat het probleem is van de heren, maar het is toevallig wel het hart van het christendom die niet-christenen niet snel volledig zullen begrijpen. Anders waren ze wel christenen geweest.
Valt me tegen van Suurmond. Beetje warrige reactie. Waarom eerst frontaal in de aanval in Trouw, en nu eigenlijk in de verdediging?
Voor meneer Kok,
Jonas Slaats is christen en theoloog, ikzelf kom van christelijke huize en heb zowel christelijke theologie als islamitische theologie gestudeerd. U gaat dus van wel een heel fout vooroordeel uit. En ik kan beamen dat zowel de Qur’an als vele vormen van islamitische theologie gericht zijn op het behalen van menselijke vrede en welzijn. Daarnaast is Jezus’ (en Abel’s) geweldloosheid ook onderdeel van de Qur’an. Ik zal later een uitgebreidere reactie geven in een artikel op de heer Suurmond.
Mvg,
Arnold Yasin Mol
Is dit niet een wat tendentieuze reactie op Suurmond? U lijkt, als ik me niet vergis, van de door u gewraakte trend zelf niet vrij te zijn. “Wat bijna nooit wordt vermeld is dat de joodse Banu Qurayza een vredesverdrag had geschonden”. Logisch, want het is niet onomstreden of dit de echte of tenminste de volledige oorzaak wel was. “Christelijke theologen benaderen de islam en Mohammed met het Evangelie in de hand”. Beter, lijkt me, dan met een mortiergranaat in de hand, maar ook dit geeft weer een onvolledig beeld, want velen proberen liever met wetenschappelijke middelen de verbazend snelle opkomst van het Arabische Rijk in haar beginfase te begrijpen.
Ik volg de redeneringen van Suurmond niet. Nelson Mandela heeft geweld gebruikt en zou dus volgens Siirmonds redenering onmogelijk een inspirator voor vrede kunnen zijn? En is Jezus werkelijk geweldloos volgens het NT: “Denk niet dat ik gekomen ben om op aarde vrede te brengen. Ik ben niet gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard.”. (Matteüs 10:34) “11. En ik zag de hemel geopend, en zie, een wit paard, en Hij Die daarop zat, werd getrouw en waarachtig genoemd. En Hij oordeelt en voert oorlog in gerechtigheid.12 En Zijn ogen waren als een vuurvlam en op Zijn hoofd waren vele diademen. Hij had een naam, die opgeschreven was, en die niemand kent dan Hijzelf.13 En Hij was bekleed met een in bloed gedoopt bovenkleed, en Zijn naam luidt: Het Woord van God.14 En de legers in de hemel volgden Hem op witte paarden, gekleed in fijn linnen, wit en smetteloos.15 En uit Zijn mond kwam een scherp zwaard, opdat Hij daarmee de heidenvolken zou slaan. En Hij zal hen hoeden met een ijzeren staf. En Hij treedt de wijnpersbak van de wijn van de grimmige toorn van de almachtige God.16 Er stond op Zijn bovenkleed en op Zijn dij deze naam geschreven: Koning der koningen en Heere der heren.” (Openbaringen 19). En ten derde, kunnen mythen niet beter inspireren tot vrede dan historische feiten? We weten maar bar weinig van de historische Jezus.
@ Kamel Essabane: Jezus is werkelijk geweldloos. Kijk op z’n minst even naar de context van uw vers: Jezus waarschuwt daar voor dreigende verdeeldheid in de families, omdat sommigen hem zullen navolgen en anderen niet. Het gaat hier om een spreekwoordelijk zwaard. Niet om fysiek geweld. Dat geldt ook voor het “scherp zwaard” dat uit de mond komt – dat symboliseert het verkondigde Woord van God. Het heeft met fysiek geweld niets van doen. Elders in het Evangelie komen trouwens wél gesmede zwaarden voor én fysiek geweld door Jezus’ leerlingen. Jezus zegt tegen Petrus die hem op de avond van zijn arrestatie met een zwaard verdedigt: ‘Steekt uw zwaard in de schede’. Met andere woorden: Zó moeten jullie het niet doen, mijn koninkrijk is niet van deze wereld, niet door kracht en geweld maar door mijn woord. Tegengesteld hieraan is het Arabische Rijk dat door prediking én het zwaard zo snel op aarde is gegroeid. Suurmond heeft m.i. dus zeker een punt, dat hij in zijn column origineel heeft gebracht.
De profeet Mohammed is het beste voorbeeld zowel in de tijden van vrede als in de tijden van oorlog.
Suurmond had veel beter de kwestie van Jezus en Mohammed kunnen laten rusten. Christendom en Islam hebben geen gelijk speelveld. Er zijn verschillende versies van de Koran in het bezit van Islamitische landen maar een tekstkritische wetenschappelijke uitgave wordt tegengewerkt. Bovendien is het altijd maar weer de vraag of de Islam uiteindelijk niet meer een rechtssysteem is dan een godsdienst.
De Hadith is nogal omvangrijk en niet alles heeft dezelfde status. De massamoord op de Banu Qurayza kent iedereen, ook jongens die actief zijn op rechtse sociale media. Mol, Slaats en Odaci krijgen de ruimte voor een “weerwoord” maar wie wat dieper graaft, moet het met Bernd Wallet eens zijn dat de zaak toch wat gecompliceerder lijkt te liggen dan een stam die op grond van contractbreuk volgens de eigen wetten wordt berecht. Anderen dikken het verhaal weer aan naar de andere kant: Robert Spencer vertelt dat Mohammed eigenhandig meedeed met het onthoofden.
Wel weten we vrij aardig hoe de Grote Arabische Veroveringen zijn verlopen. We weten in ieder geval dat Mohammed in het bezit was van maar liefst vier zwaarden, allemaal met een eigen naam zoals mooie zwaarden over de hele wereld altijd een naam kregen.
Ik ben ooit begonnen de Koran te lezen en ik weet nog hoe verbaasd ik was te lezen dat de ‘Volkeren van het Boek’: moslims, joden en christenen, werden gelijkgeschakeld. Klopt dat inderdaad? Het is lang geleden. Misschien moeten we allemaal de Koran lezen voor we verder discussiëren…
Het valt niet te ontkennen dat vele conflictsituaties in moslimlanden met geweld worden benaderd; maar geweld lost zelden echt iets op; het is vaker de aanleiding tot nieuw geweld. Maar ik nuanceer meteen door te verwijzen naar het geweld dat gebruikt werd in WO 2 om het geweld van de nazi’s te verdrijven. Gelukkig hebben we het daarmee in West- Europa wel gered. dus; na geweld moet er wel iets gebeuren in de staatsvorming bijv. Dat in de Koran verzen staan die de profeet neerzetten als een man van vrede is zeker het geval; dat er verzen in staan die de profeet met geweld in contact brengen is zeker waar. Hetzelfde geldt voor teksten in het Oude Testament waarin sprake is van een zich wrekende god. Maar in de evolutie van de joods-christelijke godsbeelden en godsopenbaring komt toch een god ter sprake die de liefde gestalte wil geven. Dat wordt de icoon van god en van de godvolgeningen die zich christen noemen. Daarom is het des te afschuwelijker dat een zich christen noemende leider van Amerika, Georg Bush dit liefdevolle christusicoon ingewisseld heeft voor de god van de Wraak toen hij Irak vanuit eigenbelang binnenviel! zo werd vele christenen hun god van liefde tot een God van de Wraak. Schande! Maar het komt erop aan om de liefdevolle verzen te volgen, zowel in de islamitiache landen als wel in de christelijke landen , alhoewel we hier moeten spreken van de geseculariseerde landen waarin andere ideologieën of richtingen worden nagestreefd dan de christelijke. misschien wel de makke van vele landen waarin christenen wonen!