Speelruimte neem ik letterlijk. Mensen beschikken over het bijzondere vermogen om op een speelse manier betekenissen te hechten aan wat ze waarnemen in hun leven. Alle mensen spelen met twee werelden, een waarneembare en een geïnterpreteerde. Tot die twee werelden is elk mens veroordeeld, zelfs als je, zoals De Lange, uitkomt bij één enkele wereld.

Of je nu de hemel in ere houdt of kritisch benadert, je pendelt tussen eigen waarnemen en eigen waarheden. Je speelt met mogelijkheden en selecteert wat je aanspreekt. Zo maakt ieder zich een voorstelling van het al dan niet bestaan van een leven na de dood.

Die gave van onbeperkte betekenistoekenning is zowel een lust als een last. Het is een lust omdat zich feitelijk alles denken laat, ook dingen die niet direct ervaren worden. Een hemel hoeft niet wetenschappelijk aangetoond te zijn om toch geloofwaardig over te komen. De Lange is niet naar Santiago gelopen, maar maakt dankbaar gebruik van het beeld van de pelgrimstocht.

Tegelijk is de gave van de betekenistoekenning een last, omdat er zoveel uiteenlopende visies ontstaan die elkaar uitsluiten. Hoe om te gaan met al die verschillen, zoals nu tussen De Lange en de briefschrijvers?

Dankzij de modernisering – de uitdaging door wetenschap en technologie – wordt de last zwaarder. De hemelse wereld wordt minder plausibel. Het wetenschappelijke wereldbeeld zet de religieuze betekenisgeving onder druk. Neem je dat serieus, en wil je tegelijk je geloofskader niet kwijt, dan zul je die ene overblijvende wereld anders moeten interpreteren dan je deed. Die lastige taak vervult De Lange, net als sommige andere theologen.

De briefschrijvers hebben geen behoefte aan de herziening van een dierbaar geloofsstuk. Dat ligt voor de hand. Om met de last van de zeer gevarieerde betekenisgeving te kunnen leven, hanteren mensen bewust of onbewust een waarheidsbegrip. Dat is een manier om andere religieuze visies buiten beeld te houden. De opkomst van het wetenschappelijke wereldbeeld was voor veel gelovigen aanleiding de eigen waarheid nog meer te koesteren. Door het label ‘waarheid’ te hanteren, slaagt men erin om in een veranderende wereld het eigen zingevingspel op overtuigende wijze te blijven spelen. ‘Zo denk ik er nu eenmaal over’.

Die beleefde waarheid heeft nut. Mensen ontlenen er een identiteit aan waarmee ze zichzelf blijven in deze complexe wereld. Zo getuigen de briefschrijvers in Trouw van hun geloofsidentiteit. Ze handhaven al schrijvend hun identiteit – net als De Lange dat doet met zijn boek. Het gaat iedereen om herkenning en erkenning. Zo geven briefschrijvers en De Lange zin aan hun leven. De briefschrijvers met twee werelden, De Lange met één wereld.

Hoe komen we dan voorbij de patstelling van waarheden en identiteiten? Door te herkennen dat De Lange en de briefschrijvers elk hun zingevingspel spelen, met eigen randvoorwaarden. Voel je je uitgedaagd door het wetenschappelijke wereldbeeld, dan denk je vanuit een heel ander kader dan wanneer jouw eindige leven schreeuwt om een alternatief leven na de dood.

Is dit een oproep om alle discussie dan maar te stoppen? Nee, maar naast een debat over waarheden en onwaarheden rond het bestaan van een hemel, zou er over en weer iets meer begrip kunnen zijn voor de lusten en lasten van het zingevingspel dat iedereen speelt. Ook daarover zou gesproken kunnen worden. Dat zou de sfeer van het debat zeer ten goede komen.

Klik hier voor meer informatie over ‘Heilige onrust’.
Klik hier voor een interview met Frits de Lange.

droogers

André Droogers

Antropoloog

André Droogers is emeritus-hoogleraar culturele antropologie, in het bijzonder religieuze en symbolische antropologie, van de Vrije …
Profiel-pagina
Al 30 reacties — praat mee.