Het probleem is helder: Het onderzoek God in Nederland (2016) liet zien dat er steeds minder gelovigen zijn die ook nog eens steeds minder geloven. Dus als de Bijbel tot het belangrijkste boek van Nederland verkozen wordt, klopt er iets niet. Dat moet dan wel vanwege “fanatieke propaganda van bijbelminnende christenen” zijn (Gerrit-Jan KleinJan, Trouw, 24 september 2016, 7). Het enthousiaste opiniestuk van Matthijs de Jong en Anne-Mareike Wetter (idem, 27) wordt zo ook gelijk weggezet. Zij werken voor het Nederlands Bijbelgenootschap en zijn dus verdacht. Wel vraag ik me af: Als Het Achterhuis op de eerste plek geëindigd zou zijn, zou de Anne Frankstichting ook zo’n veeg uit de pan gekregen hebben? We weten het niet, Anne Frank werd tweede. En hoe zit het met de winnaar van het brons, Tolkiens In de ban van de ring? Welke fanatieke hobbitminnende Nederlanders zaten hier achter?
Het gaat daarbij om het volgende. Met de vaststelling dat veel mensen een boek belangrijk vinden, is alleen nog niet veel gezegd. Eigenlijk alleen dat van de 75.000 deelnemers verreweg de meeste de Bijbel het belangrijkste boek vonden. Dat weerlegt de bevindingen van de 2.000 deelnemers aan God in Nederland nog niet: die waren aselect gekozen. Zwartepieten over de representativiteit van de verkiezing blijft ook alleen aan de oppervlakte, met of zonder fanatieke christenen. Je kunt uit zulke discussies alleen iets afleiden over de plaats en waardering van religie in de Nederlandse publieke ruimte.
De echt interessante vraag is: wat maakt de Bijbel zo belangrijk? Die vraag levert inzicht op over wat er leeft in lezend Nederland. Je zou dat moeten vragen over ieder boek uit de top vijf van de hitlijst, inclusief de Koran. Wat betekent Het Achterhuis precies? Is het de inhoud? Is het als symbool van de Shoah? Dat kun je je ook afvragen over de Bijbel: om welke inhouden gaat het? Hoe leest wie nu precies? Deze vragen leveren verrassende antwoorden op. Dat blijkt gelijk al uit het essay van Douwe Draaisma in dezelfde uitgave van Trouw. Hij herleest na veertig jaar het Bijbelse verhaal over Jozef, ziet het tot zijn verrassing met andere ogen en heeft er nu meer aan dan in zijn jeugd (“Jozef herlezen, veertig jaar later, Letter & Geest, 24 september, 17-19).
Hier ligt een belangrijke uitdaging voor wetenschap en journalistiek: De verhalen over de betekenis van al deze belangrijke boeken op het spoor komen. Dan weet je pas echt welke boeken er toe doen in Nederland, In de ban van de ring, Het Achterhuis en zelfs de Bijbel.
