#BlackLivesMatter – de grootste opstand ooit in de VS

George Floyd is slechts een van de honderden zwarte Amerikanen die in de afgelopen decennia zijn gelyncht, veelal door de politie en altijd arbitrair. Nog talrijker zijn de zwarte Amerikanen die elk jaar stelselmatig worden vernederd, gemarteld en onrechtmatig naar de gevangenis gestuurd. Meestal gebeurt dit uit het zicht, zonder dat we het weten. Soms krijgen we het wel te zien en volgen er protesten. De protesten laaien op, ebben weg en er lijkt niets te veranderen.

Elke dag, als zwarte Amerikanen zich in de witte wereld begeven, moeten ze bedenken welke kleren ze dragen, met wie ze op straat lopen, wie er bij ze in de auto zit en hoe hun lichaam, stem en oogopslag zullen overkomen op de witte mensen die ze tegenkomen. Als ze pech hebben, maken zulke beslissingen helemaal niets uit. Ahmaud Arbery werd door een gepensioneerde politieagent en twee anderen gelyncht toen hij aan het joggen was. Ahmaud was in zijn eigen buurt, maar de witte mannen zagen hem aan voor een inbreker van buiten.

We leven in een wereld die zwarte burgers structureel als minderwaardig behandelt. Hun woorden wegen minder zwaar, hun levens zijn minder waard. Op een individueel niveau vinden witte mensen dit heel erg, als ze zich ervan bewust zijn. De witte wereld als geheel neemt het echter voor lief. Die witte wereld vindt het wellicht jammer, maar tegelijkertijd ook de normaalste zaak van de wereld. Als zwarte mensen hun mond erover houden, wordt dit door veel witte mensen begrepen als instemmen; als zwarte mensen kritiek uiten, worden ze ervaren als lastig en bedreigend.

In eerste instantie leek het protest tegen de moord op George Floyd hetzelfde traject te volgen als eerdere protesten. Maar toen veranderde er iets. Het werd vele, vele malen groter. Protesten tegen racisme en politiegeweld in tientallen steden werden protesten in honderden steden: grote steden, kleine steden, Vinexwijken, meer dan 500 in totaal. De paar witte deelnemers hier en daar groeide uit tot grote golven die naast en voor de bruine en zwarte deelnemers stonden. De opstanden tuimelden over de nationale grenzen en verspreidden zich over de wereld: Noord-Amerika, Europa, Afrika, Azië en het Midden-Oosten. De hele wereld kijkt niet alleen mee, maar grote delen ervan dóén ook mee. Het Black Lives Matter protest van 2020 is intussen de grootste opstand geworden die ooit in de Verenigde Staten heeft plaatsgevonden. Op een moment als dit breekt en jubelt je hart tegelijkertijd.

Het virus van racisme kreeg 400 jaar geleden vaste voet in de Trans-Atlantische wereld op de schepen en plantages waar zwarte mensen als wegwerpschepsels werden gezien: zwarte lichamen uit wie je werk, onderdanigheid en nog meer zwarte lichamen kon persen voor eigen profijt. Hoe meer de Trans-Atlantische wereld gedijde, gedreven door een handel in goederen die fundamenteel berustte op een handel in mensen, hoe meer het racisme zich nestelde in het DNA van onze beschaving. Het uiteindelijke afschaffen van de slavernij  betekende dan ook niet dat racisme werd afgeschaft. Het werd alleen in een nieuwe vorm gegoten. Het regelrecht uitbannen van racisme vereist het ombouwen van ons DNA. Dat gaat niet zonder slag of stoot.

De massiviteit van de protesten is eenvoudigweg een afspiegeling van de massiviteit van de uitdaging waarvoor we staan. Racisme is niet incidenteel, maar structureel. Om dat te begrijpen, moeten we de geschiedenis kennen. In de Verenigde Staten houdt dit in dat je moet begrijpen hoe ieder instituut, elk stukje overheidsbeleid en elke belangrijke historische ontwikkeling doordrenkt is van een gruwelijke, onmenselijke politiek die zich baseert op kleur en afkomst. Racistisch politiegeweld is slechts het topje van de ijsberg.

In de ervaring van Europeanen speelden slavernij en het kolonialisme zich elders af. Daardoor hebben wij nog minder door welk geweld dat met zich meebracht en hoe onze verbeelding en sociale verhoudingen daardoor ten diepste gevormd werden. We hebben een wereldbeeld geërfd dat veronderstelt dat democratie, gelijkheid en mensenrechten iets van en voor ons is, niet voor hen. Wij konden zonder probleem híer democratisch zijn en dáár slaveneigenaar en kolonist, omdat (volgens ons) wij en zij anders waren. Als degenen die vroeger tot slaaf en gekoloniseerde onderdaan gemaakt werden vandaag de dag hun weg naar het westen vinden en vervolgens aanspraak willen maken op dezelfde democratie en dezelfde mensenrechten, dan lijkt dat voor velen een omgekeerde, zelfs chaotische wereld.

Dat democratie, gelijkheid en recht van spreken intussen van ons allen is – inclusief ferme kritiek op racisme – is voor veel witte mensen nog steeds lastig te accepteren. In het westen kreeg de democratie bewust vorm als een witte democratie. Nu, achteraf, proberen we het racisme daaruit te halen. Het blijft afwachten of dit haalbaar is.