“Collectief hebben we invloed en kunnen wij de toekomst mede vormgeven”

Maar wat kunnen wij als ‘enkeling’ daaraan bijdragen? Meer dan je denkt. Op allerlei gebieden kunnen wij stapjes zetten en onze keuzes kunnen het verschil maken. Want de samenleving -dat zijn wij uiteindelijk zelf. En we kunnen richting oorlog bewegen, of richting vrede. Aan het eind van elk hoofdstuk geeft Sasse heel concrete tips, adviezen en suggesties, hoe wij dit kunnen doen.

Rolien Sasse heeft in allerlei landen gewerkt (onder meer Sierra Leone, Cambodja, Zuid-Afrika en Kenia). In veel (voormalige) conflictgebieden droeg ze bij aan herstel en wederopbouw. Daardoor realiseerde zij zich niet alleen hoe kwetsbaar vrede is, hoe kostbaar, maar je leert ook met andere ogen naar je eigen land kijken. Ook in Nederland is vrede heel lang niet vanzelfsprekend geweest. We hebben een lange geschiedenis van oorlog (natuurlijk ook al voor Nederland als natie ontstond). Pas na WO II kenen we, althans in ons deel van de wereld, een langdurige vrede. Deze hebben we te danken aan de grote internationale organisaties, de EU, de VN, etc. En aan diplomatie, onderhandelingen en de handhaving van het internationale recht. Dit alles staat op dit moment echter onder grote druk. En natuurlijk zijn organisaties als de VN en EU ook niet perfect. Er zitten onrechtvaardigheden en weeffouten in. Maar dan is het essentieel om deze organisaties op punten te verbeteren. En heel onverstandig om ze te omzeilen, ondermijnen of om er sterk op te bezuinigen. Het voorkomen van oorlog is uiteindelijk veel humaner (en goedkoper).

In de hele wereld en ook in Nederland duiken antidemocratische tendensen op. Er is al veel over polarisatie geschreven. Mensen komen steeds meer in hun eigen bubbel en zien de ander steeds meer als ‘ander’. Met veel kritiek, veroordeling, karikaturen en haattaal. Sommige politieke leiders stoken dit vuur bewust op door groepen in de samenleving te criminaliseren en marginaliseren. In de onrust die ontstaat presenteren sommige politici zich graag als de sterke leider die het land nodig heeft. Zo criminaliseert Trump de democraten, stuurt het leger naar steden waar de democraten in de meerderheid zijn en trekt steeds meer macht naar zich toe.

In Nederland zie je in de kiem soortgelijke ontwikkelingen. Groepen komen meer tegenover elkaar te staan en wantrouwen elkaar. Nu hadden we in de vorige eeuw natuurlijk ook de ‘verzuiling’, met katholieke, protestantse en sociaaldemocratische delen van de bevolking. Maar in die tijd had je nog wel vriendschappelijk overleg aan de top van de zuilen. En de mensen deelden een vertrouwen in allerlei instituties die nu soms ook onder druk staan. Tegenmacht en checks op de macht zijn cruciaal. Daarom is onze rechtsorde die de zwakken beschermd tegen de macht, en zelfs tegen de dictatuur van de meerderheid, zo belangrijk. Maar bij de vorige kabinetsformatie is bijvoorbeeld lang gepraat over de grondwet. Er is onlangs gesproken over inperking van het demonstratierecht. En begin oktober nog bekritiseerde de BBB de Raad van State.

Sasse stelt voor om te proberen uit onze eigen bubbel te ontsnappen door kennis te maken met ‘vreemden’, dingen te ondernemen in de buurt, meerdere kranten te lezen, je (online) informatie goed te checken, etc. Op die manier kunnen we stoppen met die vervelende framing van elkaar, karikaturen, stereotypen. Dat is immers een glijdende schaal die kan uitmonden in geweld. We moeten de andere kant op bewegen. En daar zijn we zelf bij.

Het voorkomen (of beëindigen) van oorlog is enorm belangrijk. Maar vrede is meer dan dat.

“Van het ideaal van vrede is pas sprake als iedereen zich veilig, vrij en gehoord voelt; als er voldoende gelijkheid is en als conflicten op een geweldloze manier gezamenlijk worden opgelost; als de universele rechten van de mens, zowel politiek als economisch, voor iedereen worden beschermd.” (blz. 84)

Dat lijkt wel een utopie. Sasse wijst er dan ook op dat dit nooit perfect zal zijn, maar we moeten eraan blijven werken. Enerzijds gaat dit over zóveel dingen, dat je er moedeloos van zou kunnen worden. Maar elk nadeel heeft zijn voordeel. Je kunt er overal aan beginnen!

“Het is juist die veelzijdigheid van vrede die ervoor zorgt dat er overal aangrijpingspunten voor actie zijn. Zowel voor onze politieke leiders als voor burgers die willen bijdragen aan een vreedzamer wereld. Want ook als burger speel je een rol, of dat nu is via politieke actie, petities, demonstraties en donaties of via vrijwilligerswerk, je werk, acties in de wijk, de aankopen die je doet, de gesprekken die je voert, of door wijs gebruik van jouw stemrecht. Collectief hebben we invloed en kunnen wij de toekomst mede vormgeven. (blz. 15)

“Het persoonlijke is politiek” was ooit een feministische leuze. Dolle Mina’s verbrandden hun BH’s en schreven “baas in eigen buik” op hun buik. De politieke situatie grijpt immers diep in in je eigen leven. Welke rechten heb je als vrouw? Voor de SGP ook een punt in deze verkiezingen. Zij zouden de situatie graag terugdraaien. Maar omgekeerd bepalen onze persoonlijke keuzes ook de politieke situatie. Natuurlijk, wanneer we de 29e gaan stemmen. Maar dit gaat veel verder. Ook de boodschappen die wij doen hebben met oorlog (of vrede) te maken, stelt Sasse. Stal jij je geld bij een ethische bank? Vermijd je producten uit bezette gebieden? Koop je fair trade producten?

Het creëren van meer gendergelijkheid is bovendien preventief als het gaat om gewapende conflicten en onderdrukking. Als er veel genderongelijkheid is hebben vrouwen een ondergeschikte positie. En mannen zitten dan opgesloten in het harnas van “een echte man” te moeten zijn. Als ze de kans krijgen, of nemen, spelen vrouwen vaak een belangrijke rol in vredesprocessen. Een prachtig voorbeeld hiervan zien we in de acties van de Liberiaanse Leymah Gbowee. Zij streed tegen seksueel geweld, ronselen van kindsoldaten, etc. Met haar beweging van de Women of Liberia Mass Action for Peace wist ze de mannen aan de onderhandelingstafel te krijgen. En toen het deze leiders niet lukte om tot vrede te komen, blokkeerde ze met tweehonderd vrouwen de uitgangen van het gebouw. Twee weken later was er vrede.

Een grote inspiratiebron voor Rolien Sasse is de Cambodjaanse monnik Maha Ghosananda, die in 2007 overleed. Hij leidde een vredesvoettocht dwars door conflictgebied om de angst weg te nemen en vertrouwen en verbondenheid te herstellen. Sasse heeft hem ooit persoonlijk geïnterviewd. En toen zei hij dit: “Vrede begint in ieder van ons. Als we zelf niet vredig zijn, dan kunnen we anderen ook geen vrede brengen.”
Een belangrijke vraag is dan: hoe vinden we vrede in onszelf. In deze tijd, waarin iedereen het altijd druk lijkt te hebben. Mensen zoek raken in hun smartphone. Echte aandacht heel zeldzaam is.

Misschien mag ik nog één advies toevoegen aan de meer dan zestig (uitstekende) suggesties en tips die Sasse ons geeft. Zoek regelmatig de stilte in jezelf op. Sluit je af en toe af voor het lawaai van de wereld, om er later meer helder als actieve burger weer aan deel te nemen. Ga op retraite, in een kerk, tempel, klooster, moskee of synagoge. Of ‘gewoon’ in de natuur. Zoek de diepte in jezelf.