Eerder maakte deze krant al duidelijk hoe rooskleurig ons beeld van het boeddhisme wel niet is (‘Geweld en seksueel misbruik: boeddhisten zijn niet zo zen als we denken in het Westen’, 8 januari 2018). Ook werd uitgebreid verslag gedaan van het seksueel misbruik en de geestelijke terreur door de Tibetaan Namkha Rinpoche (‘Tibetaans-boeddhistische leraar Namkha Rinpoche aangeklaagd: ‘Vrouwen onder druk gezet om seks met hem te hebben’, 20 februari 2018). Sindsdien kwam nog veel meer seksueel geweld naar buiten: over de twee grootste Tibetaans boeddhistische organisaties in Nederland, Rigpa van Sogyal Rinpoche – bekend van Het Tibetaanse boek van leven en sterven – en Shambhala van contemplatief psycholoog Han de Wit, verschenen onthutsende rapporten.
De dalai lama distantieerde zich weliswaar af en toe in bedekte termen van misbruikplegers – “Sogyal Rinpoche heeft zich te schande gemaakt”, luidde het – maar dit gaat een grote groep slachtoffers niet ver genoeg. Onder de noemer #MeTooGuru willen zij de dalai lama tijdens diens driedaagse bezoek aan Nederland eind deze week een boek aanbieden met twaalf speciaal voor hem geschreven verhalen over hun traumatische ervaringen met Tibetaans boeddhistische lama’s. Oplage: één exemplaar, for his eyes only.
Verder verzamelen de slachtoffers wereldwijd handtekeningen onder een tot de dalai lama persoonlijk gerichte petitie. Ze vragen hem daarin zich met hulp van deskundigen grondig in seksualiteit, seksueel misbruik en seksuele trauma’s te verdiepen. Ook willen ze dat hij dit onderwerp binnenkort met andere hoge Tibetaanse lama’s bespreekt. Tot slot vragen de slachtoffers de dalai lama uitdrukkelijk te bevestigen dat boeddhistische misbruikplegers zowel straf- als civielrechtelijk aangepakt kunnen worden. Dat is hoognodig: ontspoorde Tibetaanse goeroes maken hun volgelingen vaak wijs dat ze zo verlicht zijn dat zij boven de wet staan.
Omdat het Tibetaans boeddhisme niet centraal georganiseerd is en geen duidelijke hiërarchie kent, valt de dalai lama niet te vergelijken met de rooms-katholieke paus. Hij bewijst in omstreden kwesties echter zijn mannetje te staan – míts hij dat wil. Zo verbood de dalai lama zijn aanhang de verering van een verdeeldheid zaaiende godheid en schafte hij eigenmachtig zijn politieke leiderschap af. Ook wierp hij zich op als hoeder van achtergestelde boeddhistische nonnen. Toch kost het de dalai lama moeite greep te krijgen op het vele seksueel misbruik in Tibetaans boeddhistische kring.
De bestaansreden van de functie ‘dalai lama’ is dat de bekleder ervan als geestelijk leider het Tibetaanse volk bijeenhoudt. Dat is onbegonnen werk, omdat Tibetaanse lama’s en hun aanhang eigenzinnig zijn en uiterst verdeeld. Zodra de dalai lama de leraren uit een stroming te hard afvalt, verliest hij daarbinnen zelf onmiddellijk draagvlak. Dat ondermijnt zijn gezag. Bovendien wijzen aanhangers van zo’n stroming onmiddellijk met een beschuldigende vinger naar misbruikplegers in de andere. Voor je het weet, verandert het in een Tibetaanse landdag en staat de dalai lama niet langer boven maar tussen de partijen.
De dalai lama zelf heeft de risico’s van langdurig seksueel geweld voor het Tibetaans boeddhisme als geheel schromelijk onderschat. Vanaf midden jaren 70 is hij steeds opnieuw met Tibetaanse misbruikplegers geconfronteerd. Zijn entourage is daarop ettelijke malen rechtstreeks aangesproken door slachtoffers en getuigen. Tegelijk verleende de dalai lama Tibetaanse leraren van twijfelachtig allooi in westerse ogen gezag door zich met hen te laten fotograferen, hun boeken van een voorwoord te voorzien, en hun tempels met een bezoek te vereren. En deze leraren melken dat natuurlijk uit.
Het ontging de dalai lama kennelijk dat dankzij die ‘reclame’ grote, kapitaalkrachtige boeddhistische organisaties ontstonden, waarin structureel sprake is van misbruik – het seksuele geweld is verweven met de cultuur van zulke gemeenschappen zelf. Ook zag de dalai lama niet op tijd in dat internationaal bekende leraren met wie hij op de foto ging zulk seksueel geweld hebben genormaliseerd, en daarmee bij onbeduidende leraren hetzelfde gedrag uitlokken: zo lekt het misbruik door van grote naar kleine Tibetaans boeddhistische gemeenschappen, ook in Nederland.
Een van de initiatiefnemers van #MeTooGuru werd binnen zo’n kleine gemeenschap misbruikt. Zij sprak de dalai lama in het NOS Achtuurjournaal (10 september 2018) nadrukkelijk aan op zijn persoonlijke verantwoordelijkheid: “Het wordt echt tijd dat hij inziet wat zijn rol is bij het boeddhisme in Europa. Dat hij mensen naar verkeerde leiders toetrekt door zich aan ze te verbinden met bezoeken en andere blijken van waardering. Ik ben een van die mensen die volstrekt op het verkeerde been zijn gezet. Ik ben bij het boeddhisme gekomen omdat ik een foto zag van mijn leraar Namkha Rinpoche met de dalai lama. Op die foto toonde Namkha zich heel nederig. Ik dacht: die deugt, die staat in alle opzichten dichtbij de dalai lama. In de praktijk bleek het tegenovergestelde het geval. Door dit soort bezoekjes maakt de dalai lama zich bijna een beschermer van foute leraren.”
De dalai lama heeft het lot van Tibet en het behoud van het Tibetaanse boeddhisme altijd met elkaar verbonden. Dat is een riskante strategie, en niet alleen omdat deze religie en politiek met elkaar verknoopt. De belangstelling van veel westerlingen voor het Tibetaans boeddhisme is oppervlakkig: ze willen zich bij hun nieuwe geloof vooral goed kunnen voelen. Vanwege het vele misbruik en geweld dreigen zij het Tibetaans boeddhisme nu even lichtzinnig te laten vallen als ze het hebben aangenomen, zodat hun politieke steun voor de Tibetaanse zaak verdampt. Tibetaanse ballingen worden nu nog als ‘knuffelvluchtelingen’ gezien, maar het is de vraag hoelang dit het geval blijft wanneer boeddhistische geestelijken blijven wegkijken bij seksueel misbruik.
De dalai lama lijkt op het wegvallen van de westerse interesse in het Tibetaans boeddhisme te anticiperen. Hij zegt in de Volkskrant zelfs dat hij zich onder die massale belangstelling “ongemakkelijk” voelt en daarom het liefst een “seculiere ethiek” onderwijst: “Zo’n grote hal met bijna achtduizend mensen, dat voelt een beetje onprettig. Het zijn christelijke landen, geen boeddhistische. Een paar individuele Europeanen lesgeven is prima, maar je moet het boeddhistisch geloof daar niet propageren.” Maar een seculiere ethiek biedt geen ruimte aan seksueel geweld. Behalve de slachtoffers, kan het initiatief #MeTooGuru daarom ook het morele gezag van de dalai lama steunen – míts hij misbruikslachtoffers serieus neemt, natuurlijk.
Het idee om met kritiek op van alles en nog wat op de proppen te komen, en ook jezelf, je geloof en je eigen land daarbij niet te ontzien, is iets typisch westers, en nog niet eens zo oud. Als je ouderen in Rusland vraagt naar de tijd van Stalin (waarin ze eigen kinderen en familieleden hebben verloren door de verderfelijke politiek van diezelfde leider) zeggen ze, waarom je zozeer focussen op die ellende, hij heeft toch Hitler maar overwonnen!! Ik denk dat dat ook voor de Dalai Lama en de boedisten opgaat, zij zien dat allemaal heel anders dan wij, ook dat misbruik dus, waarvan ik me afvraag of ze dat misbruik waar wij zo ontzet over zijn zelf wel inzien.