Ik herinner me dat we als kinderen aan elkaar vertelden waar de producten die we aten vandaan kwamen. De pindakaas, de appels, de boterhamworst, de rijst, het bronwater, de sla, de olijfolie, de koffie, de yoghurt en ga maar door. In die jaren stond de herkomst lang niet op alle producten.
Later, in de biologische landbouw, werd me steeds duidelijker dat het aan ons ligt – de consumenten – wat de boeren en tuinders wel en niet voor ons kunnen doen. Als wij per se veel eten voor weínig geld willen, dan kan het niet anders of het gaat ten koste van de kwaliteit van het voedsel, de kwaliteit van het milieu waarin het voedsel wordt geproduceerd en ten slotte óók ten koste van de gezondheid: die van producenten, die van ons als consumenten.
Daarnaast leeft in alle geloven die ik ken de notie van ‘mijn naaste’. De boodschap is steeds: dáár begint je verantwoordelijkheid voor een betere toekomst. Dus: in welke winkel koop ik mijn producten? Welke boeren steun ik als ik daar wél koop en in die andere winkel niet?
Naast de veelheid aan sociale verbindingen – rondom de aarde – richten religies zich op de verticale verbindingen: die tussen hemel en aarde, het onzichtbare en het zichtbare. Bijvoorbeeld: het gegrond zijn van de landbouw in de bodem, in moeder aarde, waar alles uit omhoog groeit, aan het licht komt. Dóór en dankzij het licht.
Daarmee wordt ons dagelijks brood een verbind-ding: een ‘ding’ om je mee te verbinden. En zo kom je – al etend – niet alleen de aarde tegen waarop je leeft maar ook de zon, maan en sterren hoog boven ons. Hemel en aarde gezien door de bloemkool, zon en aarde gezien door de appel, de sla en de granen. Maar ook: zon, hemel en aarde, hier en nu, gezien door het pluimvee, het melkvee en het vleesvee. Zij ontwikkelden zich net als wij tussen hemel en aarde en vertellen ons, als we ze eten, hoe ze die beiden in zich samengebald hebben in hún koolhydraten en hún eiwitten. Ik denk dat we die boodschappen – onbewust – door onze stofwisseling in ons opnemen; ons die berichten eigen maken. Een ei van een blije kip vertelt ons dan iets anders dan een ei van een stress-kip. Een stress-salade vertelt iets anders dan een zonnige sla.
Zo logisch als we het vinden om een goede arts te hebben, een goede juf voor de kinderen, een goede trainer voor ons elftal, zo logisch is het dat we een goede boer nodig hebben als we gezond eten willen. Steeds gaat het om hóe geïnspireerd mensen werken. Vanuit welke spiritualiteit laten ze zich inspireren? In welke geest werken ze? Hoe helender de geest van waaruit we werken, hoe gezonder de producten. Alleen als wíj ons voor de spirituele dimensie van ons bestaan openstellen kan zíj bij ons binnenkomen. En door ons in de aarde waarop en waarvan wij leven.
