Ik word altijd een beetje giebelig van dit soort uitspraken. Maar het gniffelen inzake Turkije vergaat me in rap tempo. Er gaat vrijwel geen dag voorbij dat de regerende AK-partij niet een hap afsnoept van het toch al niet bijster grote zelfbeschikkingsrecht – zeker ook in sociaal opzicht – van vrouwen en meisjes. Turkije introduceerde al in de jaren zestig het concept family planning, maar abortus wordt nu ingeperkt. Vadertje Staat verordonneert dat vrouwen drie kinderen moeten krijgen en vrouwelijke en mannelijke studenten mogen niet langer onder hetzelfde dak wonen. Het zijn maar een paar voorbeelden van de religieus-conservatieve wind die door het land raast. En met succes. Ruim de helft van de kiesgerechtigde Turken houdt deze regering al sinds 2002 in het zadel.
En de Turkse vrouwen dan, vraag je je af. Waarom pikken zij die inperkingen? Het lijkt me een juiste vraag, maar het antwoord dringt zich nog niet op. Slechts een kleine minderheid laat briesend van zich horen. In dit kamp bevindt zich ook de Koerdisch georiënteerde Democratische Volkspartij (HDP). De partij won in maart bij de gemeenteraadsverkiezingen 106 burgemeestersposten in Zuidoost-Turkije – verspreidt over omvangrijke steden als Mardin en Diyabakir en een keur aan plattelandsgemeenten.
Iets minder dan de helft daarvan werd door vrouwelijke kandidaten gewonnen. Om de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen te onderstrepen, heeft de HDP het duo-burgemeesterschap ingevoerd. Op posten waar een man won, is een vrouwelijke co-burgermeester toegevoegd en andersom. Tevens wordt zo versneld zowel bestuurlijke ervaring opgedaan als vrouwelijk kader ontwikkeld. Eveneens is gelet op de religieuze en etnische verscheidenheid. Het grensgebied van Turkije met Syrië en Irak wordt hoofdzakelijk bevolkt door Koerden, maar bijvoorbeeld ook door minderheidsgroeperingen, zoals de Aramese. In Nederland ook wel Turkse christenen genoemd.
Om hieraan bekendheid te geven, toeren op uitnodiging van de afdeling antropologie van de Vrije Universiteit (VU) twee vrouwelijke HDP-burgemeesters, Februniye Akyol Akay van Mardin (780.00 inwoners) en Evin Igdi van Sirtkoy-Idil (2.200 inwoners) deze week door Nederland. Samen met Muzeyyen Aydin, hoofd van de afdeling vrouwenzaken in Diyarbakir. Ze spreken met vrouwenorganisaties, de vakbond, politici en bestuurders. Zo hopen ze contacten te leggen voor samenwerking maar ook om nieuwe ideeën op te doen voor projecten hoe ze met name de positie van de vrouw in hun gemeenten kunnen versterken.
“Het ontbreekt vrouwen in Zuidoost-Turkije vooral aan een eigen identiteit”, zegt Februniye Akyol-Akay, co-burgemeester van Mardin. “Uiteindelijk zijn het mannen die de beslissingen nemen. Niet de onafhankelijkheid van vrouwen maar hun afhankelijkheid wordt zo bevestigd. Precies waar het ook de regerende AK-partij momenteel om te doen is. Mensen aan zich binden, in plaats van in hun eigen kracht zetten.” Om dat te doorbreken stelt de HDP bijvoorbeeld geen ambtenaren aan die naast hun officiële echtgenoot ook op een islamitische manier met andere vrouwen in de echt zijn verbonden. Het salaris van een ambtenaar die op huiselijk geweld is betrapt, wordt voor 75 procent uitgekeerd aan zijn vrouw. We hebben daar in Diyarbakir inmiddels al zes voorbeelden van”, verklaart Muzeyyen Aydin.
Een ander voorbeeld van een pragmatische aanpak is het plaatsen van wasmachines in een wijkgebouwtje in een achterstandswijk in Diyabakir. Terwijl de machines draaien krijgen de vrouwen informatie over tal van zaken en wordt hun bijvoorbeeld ingeprent dat huiselijk geweld, een enorm probleem ook in Turkije, niet normaal is. Het motto is dat het systeem dat vrouwen op hun plek houdt moet worden bevochten, maar dat verandering begint met mensen. Vrouwen moeten zich gaan realiseren in welke situatie ze zich bevinden. Dat ze het recht hebben om eigen keuzes te maken.
Maar het gevecht van de vrouwelijke burgemeesters richt zich niet enkel tegen de conservatieve en traditionele krachten in hun regio, en in versterkte mate het centrale gezag in Ankara, ook is er een oplopend gebrek aan geld. Co-burgemeester Februniye Akyol-Akay, van Aramese afkomst en na haar studie in Istanbul teruggekeerd naar Mardin, vertelt dat vijftig procent van het budget van haar stad opgaat aan salarissen van ambtenaren en veertig procent aan het aflossen van oude schulden. Er blijft dus maar tien procent over voor de bevolking. Ook het concept van co-burgemeester is nog steeds niet wettelijk erkend waardoor ze samen met Ahmet Turk, haar collega-burgemeester in Mardin, één salaris deelt.
En een oplopend deel van het weinige geld dat de gemeenten naar eigen inzicht kunnen besteden, gaat ook nog eens naar de vluchtelingenstromen vanuit Syrië. Slechts een gering deel van de 1,5 miljoen Syrische vluchtelingen woont in kampen, de meerderheid is in steden en dorpen neergestreken. Alleen al in Diyabakir wonen zeker 400.000 Syriërs. Evin Igdi van Sirtkoy-Idil zegt dat haar aandacht de afgelopen maanden vrijwel geheel naar de situatie rondom Kobani in Syrië is uitgegaan. De Syrisch-Koerdische stad wordt al ruim twee maanden bestookt door strijders van de Islamitische Staat (IS). De HDP houdt een permante wake aan de Turks-Syrische grens, waar ook het hoogste kader voor wordt ingezet.
Waar de vrouwelijke burgemeesters bovendien tegenaan lopen is dat ze alleen toegang hebben tot Europese fondsen voor vrouwenactiviteiten als ze co-financiering hebben van de Turkse overheid. “Onze aanvragen blijven altijd wel ergens in Ankara steken”, verzucht Februniye Akyol Akay. Met de jongste uitspraak van de Turkse president Erdogan in het achterhoofd is er geen reden om aan te nemen dat daar verandering in zal komen.
Op 28 november nemen de duo-burgemeesters uit Zuidoost-Turkije op de VU deel aan een openbare lezing en interview: Vluchtelingen in Oost-Turkije, met speciale aandacht voor vrouwen.
