Mijn stelling in het kort was en is, dat het christendom bij de formele herdenkingen na de vliegtuigramp MH17 geen rol van betekenis speelde, en dat de samenleving eigen rituelen aan het ontwikkelen is. Wat ik daarbij mis is blijvende aandacht en oog voor het mysterie van leven en dood.
Ik ontving reacties van collega’s die mij erop wezen dat zij een brede herdenking hadden georganiseerd, waar veel belangstelling voor was. Dat geldt met name voor een herdenking in de Rotterdamse Laurenskerk, waar ruim 600 mensen aanwezig waren, waaronder de burgemeester. Hulde! Dat zijn buitengewoon heilzame en zinvolle activiteiten. De kerk maakt zichzelf daarmee relevant, en toont aan dat zij nog lang niet antiek is geworden.
Het ging mij echter om de formele herdenkingen en uitingen- een Koning die geen gebed uitspreekt (in tegenstelling tot zijn voorgangers), en die allerlei clubs noemt waar gerouwd wordt – maar geen kerken. Naar mijn weten waren er geen kerkelijke vertegenwoordigers aanwezig bij de formele herdenkingen. Er was geen enkele referentie naar onze christelijke achtergrond en traditie. De herdenkingen die door kerken werden georganiseerd waren vooral privé initiatieven (maar daardoor zeker niet minder waardevol).
Een aantal reacties heeft mij doen inzien, dat dit echter geen verkeerde ontwikkeling hoeft te zijn. Sterker: misschien keert de kerk nu wel terug naar de plek waar zij hoort. En dat is: in de marge. Ver van de macht, en van de politieke spelletjes. En daarnaast ook bij mensen in de marge: bij hen die onze blijvende aandacht nodig hebben, ook als een hype voorbij is. Bij hen die woorden zoeken voor het ogenschijnlijke zinloze en voor het mysterie van ons leven.
Juist in de marge kan de kerk tot haar bestemming komen. Ik heb misschien soms de neiging om de Church of England en haar rol in de Engelse samenleving ietwat te romantiseren. Haar bijdragen aan de samenleving zijn absoluut waardevol. Maar het is ook een machtsinstituut, met veel onderlinge strijd en gemene spelletjes (zie voor een illustratie de geweldige BBC serie Rev., over het leven van een Anglicaanse predikant binnen het instituut). Van buiten is het groots en indrukwekkend, maar ondertussen bezoekt nog maar een klein deel van de Engelsen kerkdiensten. De kerk gaat misschien wel op in het formele- en verliest daarmee haar opdracht om bij de kwetsbaren en zoekenden te zijn. Het dreigt de aansluiting aan de basis te verliezen. De situatie voor kerken in Nederland is radicaal anders. Politiek en formeel gezien is hun rol vrijwel uitgespeeld, en misschien is dat wel goed ook. Maar binnen de maatschappij kan zij nog een waardevolle spelen- in de marge. Daar ligt de kern en de toekomst van de kerk- afwezig bij formele en politieke gelegenheden (antiek?), maar buitengewoon relevant en aanwezig.
Mijn vraag hierbij is: Welke functie kunnen de kerk, de kerkgenootschappen, de geloofs-gemeenschappen, invullen in onze maatschappij, in onze samenleving?
Hebben we een sociale , een humanitaire, een economische functie, of heeft toch de spirituele functie prioriteit?
Hoe buitengewoon relevant en aanwezig de kerken in Nederland kunnen zijn lees ik net op deze website in een artikel van 18 augustus, afkomstig van de Raad van Kerken. Daaruit blijkt dat De Haagse Gemeenschap van Kerken in weerwil van de negatieve beeldvorming door de media van de Schilderswijk voeling houdt met wat er werkelijk leeft onder de bewoners van deze buurt. De mensen die betrokken waren bij de schermutselingen in de Schilderswijk blijken niet uit de Schilderswijk te komen, maar kwamen – zoals zo vaak – van buiten aangesneld via het gerucht van de sociale- en publieke media. De kerken zelf registreren bij de bewoners juist een verlangen naar veiligheid en rust. Zij voeren gesprekken met Moslims en Joden over hun gemeenschappelijke verantwoordelijkheid en om uiting te geven aan hun eensgezindheid in het verlangen naar een veilige en vreedzame stad.
Of dit nu een sociale, een humanitaire, een economische of spirituele functie van de kerk is, doet er denk ik niet zo toe. Het gaat om de nabijheid tot de betrokkenen. Als dat de marge is en de formele instituties zijn dat niet, wat is dan eigenlijk de relevantie van de formele instituties? Als ik de kerken mag geloven nemen zij in de Schilderswijk de taak van politie en het stadsbestuur over. Zo wordt het formele gezag hol en ongeloofwaardig. Geen wonder dat grote groepen mensen zich niet meer identificeren met het formele gezag. Wel een wonder dat de kerken zo stil zijn, behoudens dit artikel over de Schilderswijk.
Ook Schilderswijk: het Multicultureel Ontmoetingscentrum. Waar mensen samenkomen die geloven in verbinding, waar mensen iets voor elkaar willen betekenen. Waar we op 20 september een vredesfeest vieren!