De niet-Westerse kiezer gaat massaal vreemd

‘Allochtone’ kiezers zijn bij gemeenteraadsverkiezingen electoraal van groter belang dan bij landelijke verkiezingen. Iedereen die hier tenminste vijf jaar woont (wordt zeven jaar) mag op lokaal niveau stemmen. Van de circa 800.000 inwoners van bijvoorbeeld Amsterdam is eenderde van niet-Westerse komaf. Acht jaar geleden stemden zij nog massaal op de PvdA: 84 procent van de kiezers van Turkse origine; 78 procent met een Marokkaanse afkomst en 82 van Antilliaanse of Surinaamse komaf. In 2010 waren die percentages respectievelijk 58, 74 en 54. Dit jaar: 45, 44 en 33 procent. Menige stemgerechtigde van niet-Westerse afkomst in de hoofdstad ging dus vreemd in het stemhokje. Tegelijk trekt de PvdA nog steeds de meeste stemmen onder ‘niet-Westerse’ kiezers, zoals onderstaande tabel laat zien:

De tabel komt uit het onderzoeksverslag van Bureau Onderzoek en Statistiek (O+S) van de Gemeente Amsterdam en het Instituut voor Migratie en Etnische Studies (IMES) van de Universiteit van Amsterdam. Op 19 maart, de verkiezingsdag, vroegen 32 enquêteurs 2.523 Amsterdammers op een aantal stemlocaties naar hun partijkeuze. Dergelijk onderzoek wordt sinds 1994 volgens dezelfde methode uitgevoerd. De ontwikkelingen in Amsterdam kunnen zo nauwgezet worden gevolgd. Ik belde met Laure Michon van O+S omdat ik nieuwsgierig was of haar collega’s in Rotterdam ook op stap waren geweest. “Helaas niet”, antwoordde ze. “Het is elke vier jaar weer een hele toer om onderzoeksgelden voor deze enquête bijeen te sprokkelen. In Amsterdam is het ook deze keer gelukt, in Rotterdam niet.” Dat is jammer want het zou interessant zijn geweest om de onderzoeksresultaten in deze twee grote steden met een groeiend aandeel nieuwe Nederlanders met elkaar te vergelijken.

Voor Amsterdam weten we dat minder kiezers met een niet-Westerse achtergrond naar de stembus zijn gegaan, in vergelijking met vier jaar geleden. Bijvoorbeeld onder Amsterdammers met een Turkse achtergrond – de grootste groep stemmers onder de burgers van niet-Westerse origine in de hoofdstad – is dat van 51 procent naar 37 procent gezakt. En van degenen die wel stemden, is een fiks deel overgestapt naar bijvoorbeeld D66, de grote winnaar in Amsterdam van deze gemeenteraadsverkiezingen. Maar laat dat nou niet gelden voor kiezers van Turkse komaf, zoals onderstaande tabel duidelijk maakt:

De politicoloog André Krouwel en ontwikkelaar van Kieskompas voorspelde al voor de gemeenteraadsverkiezingen – op basis van kleinschalig onderzoek – dat de PvdA onder kiezers met een niet-Westerse achtergrond terrein verliest aan juist het type lokale ‘conservatief-islamitische’ partijen als bijvoorbeeld NIDA in Rotterdam. Zij bieden een alternatief voor ‘niet-Westerse’ kiezers die zich niet kunnen verenigen met het partijstandpunt inzake de gelijkheid voor vrouwen, homoseksualiteit en het verbod op ritueel slachten. Krouwel schetste tevens een andere trend onder migranten die de PvdA de rug toekeren en kiezen voor het CDA, D66, GL, SP of VVD: ze maken eigen keuzes, ontzuilen, emanciperen en ze laten zich niet leiden door wat de imam, de vakbond of de omgeving voorschrijft. Een derde groep is volgens hem klaar met de ‘vriendjespolitiek binnen eigen gelederen’, waarmee vooral de PvdA in Rotterdam veelvuldig in het nieuws kwam.

Over een maand zijn nadere onderzoeksgegevens in Amsterdam beschikbaar. Dan weten we of de bevindingen van Krouwel in de pas lopen met die van O+S en IMES. Wat de redenen zijn waarom kiezers van niet-Westerse origine op een partij stemden en aan welke (etnische) kandidaten ze de voorkeur gaven. Wat we in ieder geval al wel weten is dat de etnische afkomst van partijkandidaten voor hen niet echt bepalend kan zijn geweest om bij de PvdA weg te gaan. De twee grote winnaars in Amsterdam zijn D66 en SP, en daarvan heeft alleen de eerste nu één raadslid van niet-Westerse komaf.

Enkele weken voor de gemeenteraadsverkiezingen zei Yusuf Altuntaş, voorzitter van de Turks-Nederlandse, conservatief-religieuze Milli Görüş (het nationale gezicht) met 23 moskeeën verspreid over Nederland, tegen mij met grote belangstelling te kijken naar de lokale NIDA-partij in Rotterdam. NIDA is opgericht omdat de gevestigde politiek de maatschappij opdeelt in ‘autochtonen’ en ‘allochtonen’, waarbij de laatsten nooit genoeg kunnen lijken op de eersten. En omdat het geloof in Nederland wordt gezien als iets van vroeger, in het meest gunstige geval als iets voor thuis. “Ook de stip op de horizon van Milli Görüş is dat Turkse migranten noch honderd procent Nederlander worden noch honderd procent Turk blijven”, verklaarde Altuntaş, die tevens aan het hoofd staat van ISBO, de koepel van bijzondere scholen op islamitische grondslag. Milli Görüş heeft uit de eigen achterban een werkgroep van jonge wetenschappers gevormd, met name studenten politicologie, om het idee uit te werken hoe migranten hun moslim-zijn politiek kunnen verbinden met de Nederlandse context. Het CDA en de ChristenUnie fungeren als voorbeelden.

Als deze gemeenteraadsverkiezingen dus één ding duidelijk hebben gemaakt, is het wel dat de strijd om de gunst van de ‘niet-Westerse’ kiezer daadwerkelijk is ontbrand. Niet alleen in het kamp van de gevestigde partijen, maar ook in de lokale politiek. De grootste verliezer deze keer, de PvdA, zal zich moeten beraden op een nieuwe visie om de aansluiting met de nieuwe Nederlanders terug te vinden. Maar ook voor de winnaars in Amsterdam, D66 en SP, is het bepaald nog geen gelopen race. Ze zullen willen weten wat hen deze keer zo aantrekkelijk maakte voor juist ook deze kiezer. En of en hoe ze die stem kunnen en willen vasthouden. De concurrentie van de lokale politiek hijgt ook hen in de nek. Dertig procent van de kiezers van Turkse afkomst in Amsterdam stemde op overigen: lokale en kleine politieke partijen.

Kortom: de politiek moet met de billen bloot wat betreft de ‘niet-Westerse’ kiezer, tenminste wat betreft de gemeenteraadsverkiezingen. Maar dat geldt evenzeer voor de NOS. Ook daar zal op de redactie het besef moeten indalen dat de demografische ontwikkelingen in de grote steden een fascinerend onderwerp zijn om over vier jaar nu ook eens te verslaan op de avond van de gemeenteraadsverkiezingen. Ik ben benieuwd naar welke locatie vanuit de studio in Hilversum dan zal worden overgeschakeld.