De NPO en het beeld van de islam

De twee programma’s in kwestie zijn Kaaskop of Mocro van Ajouad El Miloudi (donderdag, NPO3, 21.45) en Groeten uit Marokko met Sanae Orchi (vrijdag, NPO2, 17.00). Ik vind dat de presentatoren van beide programma’s een verkeerd beeld neerzetten van Marokko, de Marokkaanse Nederlanders en de Marokkaanse islam, of de islam in het algemeen. Dat beeld is niet in het belang van de Marokkaans‑Nederlandse gemeenschap. Ik neem tenminste aan dat het programma is bedoeld voor Nederlandse kijkers, en niet uitsluitend voor de bijna 400.000 Marokkaanse Nederlanders.

Dat de Nederlandse omroepbazen zo’n programma laten maken door iemand uit die gemeenschap is een loffelijk streven, maar ze moeten wel zoeken naar iemand met het juiste niveau en de juiste instelling.

Orchi ziet er heel leuk uit, zeker als ze stoer in een strak jurkje op een hele grote motorfiets in Marokko rondrijdt. Maar ze mist de culturele en intellectuele bagage om via het programma een goed beeld te geven van de Marokkaanse Nederlanders die op vakantie naar Marokko gaan. Ik kom er later op terug.

Ajouad El Miloudi heeft al een flinke track-record opgebouwd in medialand, en dus een vlotte babbel. Hij zal elke screen test glansrijk doorstaan. Maar Ajouad blijkt in de kern behoorlijk conservatief te zijn. Dat was vorig seizoen al duidelijk. Ik heb daar toen ook al over geblogd en in seizoen twee is dat niet veranderd. Ik kom erop terug met voorbeelden.

Allereerst een paar voorbeelden uit ‘Groeten uit Marokko’ van Sanae Orchi. Ten eerste weet ze niet waar Qelâat Mgouna ligt. Topografie van Marokko is aan haar niet besteed kennelijk. Dat blijkt trouwens ook uit de kaart van Marokko die aan het begin van het programma wordt getoond: die geeft niet de Marokkaanse grenzen weer die internationaal, en dus ook door Nederland, erkend worden.

Sanae praat lang met een jongedame die vast van plan is zich in Marokko te gaan vestigen want: “Nederland is niet vrij. Als ik een hoofddoek draag voel ik mij bekeken”. Lees het even goed: op basis van het gevoel van de jongedame, die overigens eerder heeft gezegd “er nog niet klaar voor te zijn om een hoofddoek te gaan dragen” wordt de stelling geponeerd dat Nederland niet vrij is. En onze Sanae weerspreekt het niet. Nou, de dame in kwestie gaat het nog wel merken welk land vrijer is, als ze eenmaal naar Marokko verhuisd is.

Later bezoekt Sanae met een andere jongedame het graf van haar oma. Er ontspint zich een gesprek waar je uit kunt afleiden: islam = bidden + Ramadan + hoofddoek. Fout! Kijk eens rond in Marokko hoeveel vrouwen daar zonder hoofddoek rondlopen. Het verschilt van plaats tot plaats hoeveel het er zijn, maar overal is het aantal substantieel. Maak van die hoofddoek geen zesde zuil van de islam!

Verder in de uitzending spreekt Sanae twee jongemannen. “Ben je Marokkaan of Nederlander?”, vraagt ze. Wat een obligate vraag. Die verwacht je van een goedwillende Nederlander die een praatje wil maken.

Maar het wordt toch heel interessant omdat de ene vriend zegt: “Ik voel me Nederlander als ik op het werk ben onder allemaal Nederlandse collega’s”. En zijn vriend zegt diametraal het tegenovergestelde: hij voelt zich Marokkaan als hij onder allemaal Nederlandse collega’s is.

Dit was de perfecte aanleiding om er een heel klein beetje dieper op in te gaan en te zeggen: Zie je dat ieder er dus zijn eigen invulling aan geeft? Het begrip identiteit is niet statisch, je hebt verschillende identiteiten in verschillende situaties of omgevingen.

Maar helaas, een gemiste kans om een beetje verdieping aan te brengen. Of is dat in een programma bij NPO niet de bedoeling?

Dan het programma ‘Kaaskop of Mocro’ van Ajouad. Daarvan zijn inmiddels al twee afleveringen uitgezonden en het is duidelijk geworden dat de progressieve geluiden niet uit de mond van Ajouad zullen komen. Maar dat geeft niet, aangezien hij interessante gasten aan het woord laat die soms flink tegengas geven. Zeker in de eerste uitzending van 7 september.

De titel van die aflevering was ‘Buitenbeentjes’ en daarin sprak Ajouad met een aantal Marokkaanse Nederlanders die door zijn redactie dus ‘buitenbeentjes’ worden genoemd, omdat ze kennelijk buiten de Marokkaans‑Nederlandse gemeenschap staan. De bekendste van die buitenbeentjes: Ahmed Marcouch, inmiddels burgemeester van Arnhem. Maar is Marcouch een buitenbeentje? Hij is een rolmodel! Dit is heel treffend verwoord door Raja Felgata in het programma ‘De Nieuwe Maan’. En ook van de andere gasten krijgt Ajouad flink tegengas.

Ik ken Ajouad niet persoonlijk, dus ik kan niet beoordelen of hij echt zo conservatief is, of dat hij het speelt als presentator van het programma. Het is wel bewonderenswaardig hoe kwetsbaar hij zichzelf opstelt, als hij wordt geconfronteerd met zijn vooroordelen, waarvan hij zelf zegt dat ze ingebakken zijn door de opvoeding (een defensief Mocro‑mechanisme).

Maar in de tweede uitzending maakt hij het naar mijn mening echt te bont. Zijn eigen ingebakken opvattingen blijken keer op keer uit zijn reacties op uitlatingen van zijn gasten.

Het komt het duidelijkst naar voren in een gesprek met een jonge vrouw die is gescheiden van haar man. Hier enkele fragmenten met zeer typerende reacties van Ajouad uit het interview:

– Jonge vrouw: “mijn man vertelde me dat hij alleen maar met me getrouwd was om een verblijfsvergunning te krijgen.”
– Ajouad: “wel eerlijk” (het gedrag van de man vergoelijkend dus).
– Jonge vrouw: “uiteindelijk heb ik aangifte gedaan van een schijnhuwelijk.”
– Ajouad: “waar haalde je het lef vandaan, de moed?” (Ajouad lijkt zich te realiseren dat het woord ‘lef’ niet het juiste is, maar het is wel al gezegd).
– Jonge vrouw: “ik ben er klaar mee, met de hele (Marokkaanse) gemeenschap, het is niet mijn volk.”
– Ajouad: “Zo, dat zijn nog eens uitspraken!” (En hierbij is Ajouad zichtbaar aangedaan.)

Even later spreekt Ajouad over Marokkaans‑Nederlandse meisjes die met een niet‑Marokkaan trouwen. Hij zegt: “Die meisjes zijn van ons, daar wil je het beste voor.” En het beste, dat is voor Ajouad dus een Marokkaanse echtgenoot.

Ajouad verklaart dit later zelf als volgt: “het eerste defensieve Mocro‑mechanisme, wat je er niet uit krijgt, dat reageert nog steeds.”

Ik weet niet of de makers van het programma de bedoeling hadden om het format zo te maken dat de presentator de conservatieve meningen uitdraagt, en dat de gasten dat moeten tegenspreken. Als dat zo is lijkt het mij niet de juiste keuze. De presentator heeft toch een soort gezag, zijn meningen zijn voor de kijker zwaarwegender dan die van de gasten. Ik weet zeker dat Ajouad met zijn hierboven geciteerde uitspraken een aantal Marokkaans‑Nederlandse reaguurders ertoe heeft aangezet een hele lading drek uit te storten over de gescheiden jongedame die zei ‘klaar te zijn met de Marokkaanse gemeenschap’.

Ik hoop met de bovenstaande voorbeelden uit de twee Tv-programma’s te hebben aangetoond dat de boodschap over de islam die de kijker er uit kan halen niet de juiste is.

De boodschap uit ‘Groeten uit Marokko’: Overdreven belang voor het dragen van de hoofddoek.

De boodschap uit ‘Kaaskop of Mocro’: Conservatieve opvattingen over huwelijk, liefde etc. zijn nog altijd mainstream want ze worden verwoord door de presentator.

In het eerste geval (Sanae Orchi) vind ik de presentator ’te licht’ in het tweede geval (Ajouad) vind ik hem vooringenomen. In beide gevallen is dat niet gunstig voor de beeldvorming.