Haifi meent dat IS geen eigenmachtige islamitische beweging is, maar een organisatie die in het geheim is opgezet door zionistische – lees: Israëlisch – geheime diensten om de Arabische wereld tegen zichzelf te keren en zo de aandacht van Israël af te leiden. Het is een opvatting die breed circuleert op het internet en populair is in de Arabische wereld. Een typisch geval van Arabisch complot-denken waarbij de schuld weer eens buiten de Arabieren wordt gelegd: bij alles wat fout gaat in Egypte, Tunesië of Irak wordt met de vinger gewezen naar Amerika, Israël, de joodse lobby of, in toenemende mate, naar Europa.
Deze zienswijze is in Nederland afgeserveerd als ridicuul en verwerpelijk. Daarmee is echter ook het andere punt dat Haifi maakte van tafel geveegd, namelijk dat IS niets met de islam van doen heeft. Ephimenco heeft daar in Trouw (21 augustus) wel op gereageerd door nadrukkelijk te wijzen op het tegendeel. Maar net zoals Haifi zich bedient van algemeen circulerende wijsheden uit de Arabische wereld, doet Ephimenco dat met het moe-gereden stokpaardje uit het Westen, namelijk dat het gedrag van moslims verklaard kan worden met hun religie, en dat die religie maar op één manier te duiden is.
Het is opvallend dat Ephimenco zo afwijzend reageert op moslims die de praktijken van IS niet geassocieerd willen hebben met hun opvattingen van islam. Had hij, en velen met hem, niet al sedert de aanslagen van 9/11 geroepen dat moslims zich duidelijk moesten uitspreken tegen moslimextremisme? En dat, zolang zij zwegen, zij de verdenking op zich laadden dat zij instemden met wandaden die in naam van hun islam gebeurden?
Nu zijn er dan Nederlandse moslims die nadrukkelijk zeggen dat de extremistische islam van IS niet staat voor wat islam in hun beleving vertegenwoordigt, en opeens is dat niet acceptabel voor mensen als Ephimenco. Een typisch geval van damned if you do and damned if you don’t. In de ogen van Ephimenco kán een moslim zich blijkbaar niet losmaken van al het geweld dat in naam van de islam gebeurt.
Moslims in Nederland die zich openlijk distantiëren van IS worden door Ephimenco weer terug gezet in het hok van de islam dat maar op één manier te kennen is. En dat is, zo betoogt hij, de manier van IS.
Om die vorm van islam uit te leggen bedient hij zich als een volleerd salafist van de letterlijke lezing van de islamitische leerstellingen en van een selectieve – en vaak foutieve – keuze uit de geschiedenis van de islam.
Voor de goede orde: de theologie en levensloop van de islam is geen toonbeeld van vredigheid en verdraagzaamheid. Maar op veel punten is dat wel het geval. En dat leidt tot het vermoeiende welles-nietes spelletje in de debatten over de aard van de islam: het ene kamp wijst op het al het mooie van de islam, het andere kamp op alle vreselijkheden.
Alleen heeft het geen zin, nee, het is zelfs oneigenlijk om mensen af te rekenen op de leerstellingen en geschiedenis van hun geloof. Je kunt ze alleen beoordelen op wat ze doen en zeggen, nu, in het heden.
En daarom kunnen we IS bestempelen als een moordlustige en nihilistische beweging die zich baseert op hún interpretatie van de islam. En zo moeten we evengoed Haifi en de vele moslims in Nederland erkennen in hun opvatting over islam als een vredelievende religie die zin geeft aan een goed en geïntegreerd leven in Nederland. Waarom zou hun interpretatie van de islam moeten wijken voor die van IS? Waarom is hun beleving van de islam niet geloofwaardig?
Het is potsierlijk dat moslims die zich baseren op de Koran en de profeet om een vredelievende levenswijze na te volgen worden beticht van een foute interpretatie van hun geloof omdat God in de Koran ook haatdragende uitspraken doet of de profeet zich ook gewelddadig heeft gedragen. En dat het ‘bewijs’ daarvoor wordt geleverd door organisaties als IS of Boko Haram of de Taliban.
Ik deel met Ephimenco zijn ongerustheid over het toenemende geweld in naam van de islam. Maar voor mij is het juist een lichtpunt dat er onder de gelovige moslims steeds meer stemmen opgaan die zeggen: dát is geen islam. Om nu kritische tekst-exegese te gaan bedrijven om het ongelijk van deze moslims aan te tonen, zoals Ephimenco doet, getuigt dan bijna van kwade wil: zolang een moslim de islam aanhangt, draagt hij blijkbaar mede-verantwoordelijkheid voor het gedachtegoed van IS.
