Juist wel tussen haakjes

Het komt natuurlijk sympathiek over, die bereidheid tot dialoog. Maar er zit wel een addertje onder het gras.

Uitgangspunt is dat er zoiets als een religieus gelijk bestaat. Jij mag mij uitleggen waarom Mohammed de gezant van God is en ik leg jou uit dat Jezus voor onze zonden is gestorven. Beide aannames worden als een feitelijke waarheid beschouwd.

Geloven wordt zo gereduceerd tot ‘geloven dat’… iets al dan niet waar is. Terwijl geloven van oudsher de betekenis heeft van geloven in – dat wil zeggen: bouwen op, je toevertrouwen aan, relatie. Religie wordt gereduceerd tot mening en als partners in de dialoog reduceer je ook elkaar, namelijk: tot vertegenwoordiging van een dogma.

Het religieuze gelijk valt niet te halen omdat we het hier nu eenmaal over God hebben. En het meest kenmerkende voor God is juist dat hij/zij/het aan al onze waarheidsclaims ontstijgt. Je kunt niets feitelijks over God zeggen.

Met andere woorden: alles wat wij over God beweren zullen we juist wel tussen haakjes moeten zetten. Als er toch iets is wat we allereerst behoren te doen…

Bescheidenheid is de voorwaarde in ieder geloofsgesprek.

Geloofsgesprek: een woord waar ik de voorkeur aan geef, omdat het opener is, minder sturend dan dialoog. Omdat er meer interesse uit spreekt voor de mens achter zijn religie. Het is het gesprek tussen individuen, niet tussen vleesgeworden vertegenwoordigingen van een religie.

Wie?

Een andere vraag is: wie gaat die dialoog voeren? Namens het christelijk geloof: Reitsma of De Lange of Oosterhuis of Van der Staaij…? Maak er maar chocola van. Dat zal me de nodige verwarring opleveren voor de gesprekspartner aan de andere kant van de tafel. Het christendom bestaat niet, net zomin als de islam en het hindoeïsme. De gedeelde geloofskernen, zo die er al zijn, worden totaal anders geïnterpreteerd.

Aanhangers van religies komen er onderling al niet uit om zich in te leven in het standpunt tegenover, laat staan als je iets moet verstaan in de volstrekt vreemde taal van een (andere) religie. Voorbeeld:

De koran is het heilige boek van de moslims – doceerde ooit een goedbedoelende Pabostudent in een van zijn lessen geestelijke stromingen.

Maar meester, wat is heilig? – vroeg een leerling.

Daar stond de student met de mond vol tanden. Het begrip ‘heilig’ paste niet in zijn volstrekt geseculariseerde referentiekader.

Ik wil maar zeggen…

book-2477164_1920
Beeld door: Pixabay

Trouwens, waar zijn zij die zich atheïst noemen in deze dialoog? Het lijkt al met al op een religieus onderonsje uit te draaien. Ik had toch in mijn menswording de seculiere filosofie en literatuur niet graag willen missen! Hoe gezond is juist die inbreng voor religies!

En zij die niet religiegebonden zijn maar wel de transcendente ervaring kennen? Ook zij lijken te worden buitengesloten, terwijl zij, bijvoorbeeld vanuit de religieloze mystiek, wel veel te melden hebben over de geestelijke dimensies.

Vijfhonderd jaar hervorming

En nu hebben we dan ook nog een jubileum…

Wat daaraan te vieren valt is mij een raadsel. Als predikant heb ik altijd geweigerd om er aandacht aan te besteden, of het moet zijn zoals men een ramp herdenkt. Dat ik een vroom jongetje ben gebleven is niet dankzij maar ondanks mijn protestantse opvoeding, vooral omdat mijn ouders die liberaal en liefdevol invulden.

Als er toch één voorbeeld is van de waan van het religieuze gelijk, dan is het wel de repeterende breuk in de geschiedenis van de hervorming. De eindeloze opsplitsingen zijn voortgekomen uit haarkloverijen over de feitelijke hoedanigheden van precies die werkelijkheid die ons te boven gaat.

Hendro Munsterman roept de protestanten op om excuses aan te bieden voor hun verleden. Een collectief, opgebouwd uit zoveel identiteiten, kan dat natuurlijk nooit geloofwaardig doen. Maar als er dan excuus moet worden aangeboden, laat het dan zijn aan de eigen slachtoffers van de religieuze gelijkhebberigheid die het protestantisme zo heeft getekend.

Ik denk aan de velen die in het pastoraat als zodanig op mijn weg kwamen. Maar ook aan wijlen Aleid Schilder met haar Hulpeloos maar schuldig, en in onze tijd aan Inge Bosscha, zo beschadigd dat ze zichzelf als ‘geloofsgetraumatiseerd’ profileert.

Alles is poëzie

De taal van de feitelijkheid, die van de encyclopedie, is niet geëigend om uitspraken over God te doen.

Variërend op Kuitert: alles wat we zeggen over boven kan alleen poëzie zijn.

De dingen van God drukken zich uit in de taal van de verbeelding.

Ook het woord ‘God’ zelf behoort daartoe.

Alleen in die taal kan het geloofsgesprek zuiver worden gevoerd.

WIM JANSEN DSC00988 uitsnede

Wim Jansen

Theoloog, schrijver en dichter

Tot zijn emeritaat in 2015 was Wim Jansen (1950) predikant van Vrijzinnig Delft en de Vrijzinnige Koorkerkgemeenschap in Middelburg. En hij …
Profiel-pagina
Al 25 reacties — praat mee.