In de Pixar film Finding Nemo zit de gedachte dat het wezenlijk is voor het mens-zijn om je angst voor het onbekende te overwinnen. Het kost de auteurs Bart Cusveller en Marc de Vries van Cinemasofie – Grote vragen op het grote scherm weinig moeite om je ervan te overtuigen dat je in films zoals Finding Nemo onderwerpen en thema’s tegen komt waarover je filosofisch kunt nadenken. In dit recent verschenen boek komt een aardige selectie films aan bod, van The Hunger Games tot de films van M. Night Shyamalan en Christopher Nolan. Het is toegankelijk geschreven en zit vol lekkere filosofische oneliners, zoals over de animatiefilm Brave: “Keuzes om je bestemming te bereiken zijn kenmerkend voor het menselijk leven. Maar sommige keuzes schieten hun doel voorbij.” Maar waarom juist film kijken zo’n geweldige manier is om over dit soort zaken na te denken, die vraag blijft onbeantwoord.
Door: Joël Friso
Het is de auteurs van dit boek, die beiden werkzaam zijn in het onderwijs, er om te doen jou als lezer kennis te laten maken met de belangrijkste thema’s van de filosofie. Immers filosofie ligt op straat, of beter gezegd: op het scherm van de bioscoop. Je doet er goed aan om films te kijken als je wilt nadenken over vragen als ‘welke samenlevingsvorm heeft de voorkeur?’ en ‘hoe beïnvloedt de techniek ons?’ Hierbij moet opgemerkt worden dat het beantwoorden van die vragen in Cinemasofie vooral gebeurt aan de hand van christelijk-filosofische bronnen. Het is niet duidelijk waarom de auteurs zich hiertoe beperken. Kennelijk mikken ze op een doelgroep die geïnteresseerd is tot filosoferen vanuit een christelijk kader.
De belofte die de uitgever van het boek doet op de achterflap, namelijk dat het uitstekend materiaal biedt voor een filosofisch gesprek binnen het onderwijs, op studentenverenigingen en in kerken, wordt helaas ten dele waar gemaakt. Jazeker, Cinemasofie geeft goede voorbeelden van hoe je over belangrijke thema’s kunt nadenken. Maar daarmee biedt het nog geen bruikbare gespreksstof. Heel praktisch: suggesties voor gespreksvragen in groepsverband ontbreken in dit boek.
Wat ik ook een groot gemis vind, is dat de auteurs geen poging doen om het unieke van film kijken onder woorden te brengen. Integendeel, ze ontdoen film kijken van hun magie als ze schrijven: “Speelfilms […] geven zo op hun eigen filmtechnische wijze uitdrukking aan gebeurtenissen, handelingen en betekenissen.” Dat zovele kijkers zich kunnen identificeren met bijvoorbeeld de idealenstrijd die gevoerd wordt in The Hunger Games, is vooral te danken aan het fantastische spel van actrice Jennifer Lawrence. Maar over waarom films als deze zoveel reacties losmaken, geen woord in Cinemasofie. Wél introduceren ze vragen uit de politieke filosofie waar het in The Hunger Games niet over gaat. Hetgeen vooral duidelijk maakt dat de twee filosofen je uitnodigen om te filosoferen, niet zozeer om film te kijken.
Het had ook anders gekund. In het boek Philosophy Trough Film, doet Mary M. Litch een geslaagde poging om duidelijk te maken dat film kijken het makkelijker maakt om te filosoferen. Zij legt uit dat een film een effectieve manier kan zijn om vooroordelen los te laten, omdat we al zo gewend zijn in films een andere realiteit voor te stellen. En daarom is film zo’n geweldige manier om te leren filosofisch na te denken.
Cinemasofie is een plezierig boek voor filmliefhebbers en geïnteresseerden in de filosofie, maar er had écht meer in gezeten om gespreksleiders op weg te helpen.
Joël Friso is programmamaker aan de Vrije Universiteit Amsterdam en initiatiefnemer van Het Filmgesprek
