Dat argument komt mij bekend voor. In de eerste helft van de vorige eeuw, toen het kolonialisme nog volop bestond, verdedigden antropologen het cultuurrelativisme. Ze vonden dat je elke cultuur in haar eigen waarde moet laten. De ene cultuur mag je niet met de criteria van een andere beoordelen. Wie dat wel doet, bedrijft ‘etnocentrisme’.
Coen in zijn tijd laten, is een cultuurrelativistisch argument, maar dan toegepast op een vroeger tijdperk uit onze cultuur.
Het cultuurrelativisme van de antropologen was destijds vooral een reactie op het koloniale westerse etnocentrisme. Dat ging uit van een evolutieladder tussen culturen, met de eigen westerse cultuur bovenaan, als meest ontwikkeld. Van bovenaf werd op andere culturen neergekeken. Onderaan stonden de ‘primitieven’ – bij wie de antropologen nu net hun veldwerk deden. Met het cultuurrelativisme kwamen antropologen op voor de culturen die ze bestudeerden en uitten ze kritiek op het etnocentrisme in hun eigen cultuur.
Maar helaas, toen het nationaal-socialisme opkwam, liepen antropologen keihard aan tegen de beperkte toepasbaarheid van dat cultuurrelativisme. Zoveel barbarij was niet te excuseren met een beroep op de eigenheid van de Duitse cultuur. Aan het cultuurrelativisme bleek een morele maatstaf te ontbreken.
Als je de nazi-barbarij niet goed kunt praten, dan die van Coen ook niet. Trouwens, Coen was natuurlijk al een etnocentrist voordat het woord bestond. En nu zou je een etnocentrist moeten verdedigen met een beroep op het cultuurrelativisme dat juist het westers etnocentrisme bestreed?
Uiteindelijk gaat het om de vraag welke waarden een cultuur promoot – of juist met voeten treedt. Om voorbij de beperking van het cultuurrelativisme te komen, heb je dus een waardenschaal nodig die op alle culturen toegepast kan worden. In 1948 kwam die er met de ‘Universele Verklaring van de Rechten van de Mens’.
Onder de vraag of we de Coen-tunnel moeten omdopen schuilt dus de veel wezenlijker vraag naar waarden. Wat zijn in onze multiculturele samenleving de kernwaarden voor onze nieuwe nationale identiteit? En hoe omzeil je bij de beantwoording van die vraag elke vorm van etnocentrisme, uit welke hoek dan ook?
Zolang dit debat niet gevoerd wordt, is het omdopen van de Coen-tunnel slechts een symbolisch gebaar van late dekolonisatie.
Met die kernwaarden moet je enorm oppassen, want die zijn over 50 jr echt niet meer wat ze nu zijn. Hildegard van Bingen werd 800 jr geleden streng gestraft (door de overheid en toen heersende moraal) omdat ze een geexcommuniceerde begraven had in gewijde grond. De heersende zeden (wat we nu denken) zijn dus geen enkele maatstaf voor wat kernwaarden van de mensheid (zouden moeten) zijn. Mogen we nog wel een standbeeld voor Vincent van Gogh en Spinoza onthullen?
En nog een vraagje aan Andre Droogers: denkt U nu echt dat die Universele Mensenrechten vrij zijn van elk spoor van etnocentrisme? Omdat er ook enkele niet westerse mensen (die streng westers georienteerd waren, anders zouden ze niet mee hebben mogen doen) in dat committee van opstelling zaten?? U bent toch antropoloog? Dus cultuur relativist??
Nee hoor, een antropoloog is niet per definitie cultuurrelativist. Zoals hierboven beschreven, zorgde WO II ervoor dat het belang van waarden werd ontdekt.
En ja, die Universele verklaring is niet volmaakt, want bekritiseerd als te westers en te christelijk. Maar het is wel een aanzet, bij gebrek aan beter.
Dan liep Wageningen behoorlijk achter, want daar werden tot eind 1970 nog allerlei opsplitsingen gemaakt in westerse/ niet westerse sociologie/ economie/ recht/ bodemkunde/ bosbouw etc etc. Dat is nu inmiddels wel helemaal verlaten, het universalisme wint overal terrein, maar niet in mijn kop. Levy-Strauss is en blijft mijn grote voorbeeld.