De onderbuiken van de macht hebben geen microfoon nodig: die voelen zich zo comfortabel dat ze hun waarheid, hun gevoel, van de daken durven schreeuwen. Hun beelden rollen dagelijks over onze beeldschermen. Wij denken aan die delen binnen en buiten onszelf die nauwelijks aan het woord komen. Niet witte maar Zwarte stemmen. Geen seculier/christelijke stemmen, maar die van Moslims en Joden. Niet Europese, maar Palestijnse stemmen. Niet rijke, maar arme stemmen. Geen veilige maar ongedocumenteerde stemmen. Geen Nederlandse maar Afrikaanse stemmen.
De vraag is: durven we te luisteren naar stemmen die verzwegen worden? En die worden ontkend. Ook in onszelf? Iedereen draagt verzwegen stemmen met zich mee, denken wij. Plekken in onszelf die we misschien liever ontkennen: die geen aandacht of zorg kregen, maar agressie. Plekken waar we niet graag komen. Omdat daar schaamte woont, angst, paniek, haat, wrok, stilte. Delen van onszelf die zo onveilig zijn geweest, dat ze niks meer durven zeggen. Omdat ze te horen kregen dat ze niks waard waren. Niet intelligent genoeg. Niet mooi genoeg. Niet genoeg om er te zijn. Te bestaan. Dat ze lelijk zijn. Agressief. Gevaarlijk. Of vies.
Hoewel we denken dat iedereen dit soort onderwerelden met zich meedraagt, is er ook verschil tussen onze onderwerelden. Omdat sommige stemmen in onze geschiedenis de macht opeisten. Veel macht. Stemmen die dachten de hele wereld in te kunnen delen en evalueren. West Europese koloniale stemmen. Zij deelden anderen in als: Zwart, als niet-Christelijk (genoeg), te Afrikaans, niet-rationeel (genoeg), als niet geciviliseerd genoeg (‘asocialen’ en armen), als te Oriëntaals te Islamitisch te Joods (wat lang als hetzelfde werd gezien).
Volgens ons is witheid het ontkennen van deze onderwerelden. Van deze ervaringen. Niet op individueel, maar op collectief niveau. Want wat doet het met iemand als die stem – je mag er niet zijn, niet écht, niet helemaal – de macht krijgt? Als dat gewelddadige en destructieve geluid – dat je veelheid, je kracht en je complexiteit niet mag bestaan – een lange geschiedenis heeft?
Het is verstikkend dat mensen over dit diepe onrecht geen complexe emoties mogen uiten. Niet verontwaardigd mogen zijn. Als mensen van kleur boos worden, vinden witte mensen dat al snel ‘te ver gaan’. Dat het gesprek ‘een gevaarlijke wending’ krijgt. Ongemak wordt dan met gevaar verward. Het schrijnende is dat de waarheid is omgekeerd: niet witte mensen, maar de Ander loopt vaak gevaar. Letterlijk. In de vorm van baanverlies, het wegvallen van inkomen, van veiligheid, of van een verblijfsvergunning.
De vraag is: durven witte mensen echt te luisteren naar onderwerelden die zo lang verzwegen zijn geweest. Durven we de controle te verliezen? En luisteren naar onderwerelden die complex zijn en onbekend?
Want hoe moeten bijvoorbeeld Surinaamse Nederlanders zich verhouden tot hun eigen voorouders? Hoe ga je om met schaamte en wrok die zich van binnen hebben genesteld? Met woede die je nooit hebt kunnen uiten? En wat heeft racisme met de binnenwereld van witte mensen gedaan? Het valse gevoel van superioriteit of het idee dat je ergens meer recht op hebt dan iemand anders? Durven witte mensen te erkennen dat zij niet het middelpunt van dit gesprek zijn? Dat erkenning en herstelbetaling cruciaal zijn, maar dat we dit niet kunnen fixen. Dat het een open wond zal blijven?
Alleen als we erkennen dat we leven met een open wond, denken wij, kunnen we beginnen aan een gesprek over racisme en herstel. Misschien.
Bianca Groen Gallant (oprichter Werkgroep Heilzame Verwerking Slavernijverleden en lid moderamen PKN) en Matthea Westerduin (promoveerde op een proefschrift over witheid, racisme en theologie en schrijft poëzie over intiem geweld en verzwegen geschiedenissen) gaan op woensdag 17 april om 20.00 uur in gesprek over witheid en racisme in de Oud Katholieke Kerk in Utrecht, in de reeks Niet normaal! van Denken in de Driehoek.
