Kort na haar overlijden schreef Trouw over “de koningin van de soul en van het zelfrespect”. Zelfrespect kenmerkte niet alleen Aretha persoonlijk, het groeide ook bij de Afro-Amerikaanse burgerrechtenbeweging en het feminisme waarvan Respect een lijflied werd.
Het voorbeeld van Aretha Franklin (1942-2018) toont twee vormen van respect. De eerste betreft eerbied voor de waardigheid van ieder mens, omdat alle mensen van gelijke waarde zijn en iedereen erbij hoort in een gezin, in een huwelijk, in onze samenleving. Respect voor de waardigheid van elk mens vormt de basis van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Daar doen mensen een beroep op die geminacht worden door hun vader, die achter in de bus moeten gaan zitten omdat ze een donkere huidskleur hebben, die vrouw zijn in een mannenwereld, of die vluchten voor geweld en vervolging.
De tweede vorm gaat om respect voor het uitzonderlijke en geldt juist niet voor iedereen. Aretha Franklin kon met haar zang hele zalen mensen in vervoering brengen, net als Beyonce of Billie Eilish. Fans hebben respect voor hun unieke kwaliteiten. Hetzelfde geldt voor topsporters of media persoonlijkheden. Zij krijgen respect door hun bijzondere talent, hun buitengewone prestaties of hun uiterlijk. Mensen kijken tegen hen op omdat ze uitzonderlijk zijn.
Zelfrespect kan groeien als mensen je unieke kwaliteiten bewonderen. Bij straatvoetbal ben je na een panna de held van de dag. Het meisje met het ‘mooiste’ uiterlijk heeft het voor het zeggen in de klas. Maar wat moet je dan als je net zo mooi bent, maar er alleen een beetje anders uitziet? En wat doet het met je zelfrespect als sociale media de verschillen steeds meer uitvergroten door schoonheidsidealen en zogenaamd perfecte levenswijzen te laten zien, waar bijna niemand aan kan voldoen? Zodat zelfs het mooiste meisje van de klas zich gaat afvragen of ze wel goed genoeg is.
Zelfrespect groeit als mensen om je heen je van jongs af aan waarderen om wie je bent. Dan maakt het niet eens zo veel uit of je hoog in aanzien staat in de klas of op het sportveld. Ik moet denken aan mijn schooltijd. Ik was niet populair in de klas. Een stille, onhandige jongen met twee vrienden, die altijd netjes zijn huiswerk deed. Ik was slecht in gym, zag er als een berg tegenop, werd altijd als een van de laatsten gekozen. Heel soms was ik het mikpunt van de klas, maar meestal onopvallend op de achtergrond. In haar boek De kracht van kwetsbaarheid schrijft Brené Brown dat brugklassers perfect het verschil weten tussen erbij horen en mee mogen doen. “Als ik erbij hoor, mag ik mezelf zijn. Als ik wil meedoen, moet ik net zo zijn als jij.” Ik deed mee, maar hoorde er zelden bij. En eigenlijk maakte me dat niet zo veel uit.
Ik heb veel van mijn (voor)ouders gekregen: liefde, een veilige plek om op te groeien, talent voor wiskunde. Maar meer nog dan dat alles gaven ze me mee dat ik goed ben zoals ik ben, dat ik er mag zijn. Zij gaven mij zelfrespect. Dat zit heel diep en doet me vaak bij tegenslag als een duikelaar weer omhoog komen.
Dat zou je iedereen gunnen, maar ik weet dat het lang niet altijd zo is. Kinderen lopen verschillend van stapel. En vooral in de puberteit twijfel je aan jezelf, vraag je je soms af of er nog iemand is die je ziet en respecteert om wie je echt bent. Misschien helpt het dan om te bedenken dat je niet zo uitbundig en populair hoeft te zijn als die ‘toppers’ in de klas. Want je zit gewoon anders in elkaar.
Misschien helpt het met elkaar een gesprek te voeren over respect voor waardigheid en over erbij horen. Een gesprek waarin de populaire en de stille klasgenoot er achter kunnen komen dat ze zich allebei weleens afvragen of ze goed genoeg zijn. En dat ze elkaar kunnen helpen door elkaar respect te geven, waardoor zelfrespect groeit.
Misschien helpt het om hulp te vragen aan iemand van wie je weet dat die je waardeert en respecteert. En zeker helpt het om, als je zelf behoorlijk goed in je vel zit, op een jongere af te stappen die het moeilijk heeft en respect te tonen. Een klein beetje is al genoeg.
Lees meer over de Week van Respect van 7 t/m 13 november 2022.
