Een jaar Arabische Lente: wat heeft dat gebracht?

Na de opening van cabaretière Funda Müjde, die ons liet nadenken over de verschillende manieren waarop we vaak naar immigratie kijken, nam een stevig expertpanel plaats op het podium. Tineke Strik, Eerste Kamer-lid voor GroenLinks, leidde een debat tussen Hassnae Bouazza (journaliste), Karima Bazi (voorzitter van de Nederlands Arabische Kring), Monique Samuel (publiciste), Richard van Leeuwen (arabist aan de Universiteit van Amsterdam) en Jan Jaap de Ruiter (arabist aan de Universiteit van Tilburg). De Ruiter vertelde hoe hij vorig jaar op het Tahrirplein in Caïro een soort prettige naïviteit voelde. Alles ging beter worden. Tegelijk ziet hij in het Westen een behoorlijk cynische reactie op het resultaat van het protest. “Een dictatuur kun je in één nacht stichten, maar een democratie bouwen kan decennia duren”, stelde De Ruiter. Bijval kreeg De Ruiter van zijn collega-arabist Van Leeuwen. De Ruiter ziet ook de problemen wel, want “een democratie is permanent in een crisis”. Het probleem ligt niet bij de moslims: “Moslims en democratie gaan prima samen”, vertelde hij. “Pas over 4 jaar is het duidelijk of de hervormingen het gaan redden.”

Monique Samuel, bekend van o.a. haar buikdansoptreden in Pauw en Witteman en auteur van het binnenkort te verschijnen boek Mozaïek van de Revolutie, ziet ook dat er nog een lange weg te gaan is: “Er zijn geen democratische hervormingen in Egypte,” stelde ze. Volgens haar werd het protest gedragen door jongeren en ging het niet om een uitbarsting die voortkwam uit armoede. “De 15 architecten van de protesten hadden op economisch vlak weinig te klagen, maar kregen wel de arme bevolking met zich mee,” legde ze uit. Uiteraard ziet ze het probleem dat de jongeren die het protest droegen niet voldoende stem krijgen in het Egypte na de val van Moebarak. “De politieke groeperingen die door de jongeren worden gesteund worden voorgezeten door een ‘doctor’; dat is dan iemand van ouder dan 45; daarin is niets veranderd.”

De statistieken stemmen ook grimmig; er gaat op het gebied van minderheden nog veel niet goed in Egypte. Maar aan de andere kant stelt ze ook dat we niet bang hoeven te zijn dat de salafisten de christenen massaal iets zouden aandoen. Na de val van Moebarak was er een veiligheidsvacuüm. “Als ze iets hadden willen doen, was dat het moment geweest.”
Samuel ziet echter dat de christenen in die periode werden geholpen door de moslims. “Toen er honger was, werd door de salafisten brood verkocht met dezelfde prijs voor christenen en moslims. Mijn oma is toen voor het eerst in een moskee geweest; om brood te kopen”, vertelde Samuel.

De Ruiter benadrukte de paradox dat de protesten met name werden gestart door seculiere jongeren, maar de daaruit voortvloeiende verkiezingen hadden toch een behoorlijk conservatieve uitkomst.

Bazi sprak over de rol van vrouwen. Vrouwen waren massaal aanwezig bij de protesten, maar werden aan de andere kant wel uitgesloten van het comité dat de grondwet moet herschrijven. Ook gaf ze aan dat er al belangrijke stappen zijn genomen. “De vernederende maagdelijkheidstests zijn nu verboden.” Bouazza merkte ironisch op dat het nieuwe bewind meteen de grootste problemen aanpakte: “Als eerste werden de faraobeelden bedekt, werd het dragen van bikini’s voor toeristen verboden en werd er niet meer gepraat met vrouwen zonder hoofddoek”. Ze begrijpt wel dat blogger Alia Majida Al-Mahdi als reactie hierop alles afgooide en een naaktfoto van zichzelf op het internet plaatste. Samuel merkte op dat een verkeerde strategie te vinden. De film 678 (Mohamed Diab, 2010) over ongewenste intimiteiten in Egypte had veel meer effect. Het positieve effect van die film heeft ze aan den lijve ondervonden.

Van Leeuwen vertelde over de situatie in Syrië. Hij betoogde dat militair ingrijpen niet de weg naar vrede is voor Syrië. Hij bekeek het conflict daar in de context van de lokale geschiedenis en de wereldpolitiek. De verhouding tussen sji’ieten en soennieten speelt volgens Van Leeuwen een rol. “Assad heeft echter veel geïnvesteerd in de soennieten van Aleppo en Damascus; die groepen houden zich vooralsnog behoorlijk stil. Maar als die steun afkalft, zal Assads regime het niet overleven”, stelde hij. Het probleem is eigenlijk dat er niemand goed overzicht heeft op de problemen in Syrië. Het land kan niet met en ook niet zonder Assad. “Als zijn regime zou vallen, zou er geen structuur meer overblijven.” Militair ingrijpen door het Westen is geen optie omdat dat door de Syriërs niet geaccepteerd zou worden. De VS is een belangrijke bondgenoot van Israël, en Syrië en Israël staan op gespannen voet met Israël en de VS. Daarnaast is het Westen te verdeeld. Het Westen zou toenadering moeten zoeken met Rusland, omdat dat land nog enige invoed heeft in Syrië. “Het probleem is alleen dat Syrië het laatste steunpunt van Rusland in het Midden-Oosten is.”

Samuel gaf aan dat ze niet gelooft dat er met Assad te praten valt: “Hij vertrekt, of hij maakt alle opstand monddood. Hij staat geen macht af”. De Ruiter hoopt op een goede rol van Kofi Annan die binnenkort in Syrië probeert de dialoog op gang te brengen. De oppositie in het land wil die dialoog. Van Leeuwen weet niet of het vertrek van Assad veel zou uitmaken, hij ziet andere interne krachten die op de achtergrond meespelen. Daarnaast zijn er ook internationale mogendheden met belangen in de regio die een rol spelen in het oplossing van het probleem.

Hoe het dan wel moet? Van Leeuwen ziet alleen een mogelijkheid dat sji’ieten en soennieten bij elkaar komen om een nieuw Syrië te ontwerpen. Bouazza sloot af met een overzicht van de landen die te maken hebben gehad met de Arabische Lente. Zo werd duidelijk hoe verschillend deze landen eigenlijk zijn. In een aantal landen is er vooral aan de oppervlakte wat veranderd.

Uit de zaal kwam aan het eind van deze bijeenkomst de opmerking dat jongerenparticipatie eigenlijk het enige domein is waar het doorvoeren van hervormingen geen frictie veroorzaakt. Daarop zou moeten worden ingezet. De aanwezige leden van de Eerste en Tweede Kamer, Ruard Ganzevoort, Tineke Strik en Mariko Peters, beloofden de bevindingen van het panel en de werkgroepen mee te nemen in hun politieke werkzaamheden.