In 2013 reden we met de trein vanuit Polen Lviv binnen, de meest westelijke stad van Oekraïne. We dwaalden door de straten, bezochten de Opera, de oosters-orthodoxe Andreaskerk en de begraafplaats. Na een paar dagen in deze mooie stad reisden we naar het gebergte van de Karpaten waar we een week bij een boerengastgezin verbleven. De boer bracht ons dagelijks naar de wandelpaden in de bergen. Terwijl wij vele kilometers in de uitgestrekte bossen liepen, zocht hij naar paddenstoelen die we ’s avonds bij het diner kregen geserveerd. Deze boer praatte als hij thuis was veel harder dan de andere leden van het gezin. Toen ik aan onze Oekraïense gids vroeg of de boer slechthorend was, antwoordde hij dat de boer dat deed om zijn autoriteit in het gezin te doen gelden. Van doofheid was geen sprake.
Terwijl ik dit tien jaar later schrijf, woedt er een verschrikkelijke oorlog in Oekraïne. Er is daar geen sprake meer van vakantie vieren. Het land wordt aangevallen door een veel grotere en krachtigere vijand en biedt heldhaftig verzet. Bij het uitbreken van de oorlog kregen Oekraïense mannen tussen de achttien en de zestig het verbod te vluchten en werden zij opgeroepen om hun land te verdedigen. Zij mochten en mogen het land niet verlaten. De vrouwen en kinderen konden thuisblijven of vluchten. Vrouwen werden zo naar de marge geduwd.
De Russische oorlog in Oekraïne gaat gepaard met slachtpartijen onder burgers en verwoesting van steden en dorpen. Via de media bereiken ons verontrustende verhalen van menselijk leed. Meer en meer gaat het om meldingen van seksueel geweld en verkrachting van Oekraïense vrouwen en kinderen door Russische soldaten. Volgens de Oekraïense ombudsvrouw voor mensenrechten Lyudmyla Denisova zijn sinds de Russen zich terugtrokken uit Boetsja, tientallen vrouwen systematisch verkracht. Dergelijke misdaden worden gebruikt om te vernederen, te intimideren en te straffen. Het systematische aspect doet vermoeden dat verkrachting onderdeel is van de militaire strategie.
Ongeveer tien procent van de Oekraïense strijdkrachten, zo’n zestigduizend, is vrouw. Hun strijd om samen met hun mannelijke kameraden te vechten – in feite een strijd voor het recht om, net als mannen, te doden en te sterven in een oorlogssituatie – is zwaar. De sanitaire situatie is een groot probleem. Veel vrouwelijke veteranen ondervonden gezondheidsproblemen na demobilisatie. In een loopgraaf is het vaak nat en koud. De meeste militaire artsen zijn niet toegerust om blaasontstekingen te behandelen.
Sinds Rusland in 2014 de Krim annexeerde, schuift Oekraïne cultureel en politiek op naar het Westen en door de kandidaat-status bij de Europese Unie staan vrouwenrechten in Kyiv hoog op de agenda. In speeches spreekt president Zelensky over de dappere mannen én vrouwen die het land verdedigen. Ook maatschappelijk is er enthousiasme: op Instagram worden plaatjes van jonge vrouwen met kalasjnikovs in de hand geestdriftig gedeeld. Maar er is ook een andere werkelijkheid. Oekraïne is nog steeds een conservatief land met traditionele rolverdeling en hardnekkige stereotypen over wat vrouwelijk is en hoort te zijn. Vele vrouwen vluchtten met hun kinderen naar West-Europa en emanciperen. De vrouwen krijgen een eigen stem. Een man die na de oorlog zijn stem verheft zal geen indruk meer maken.
Dit artikel is afkomstig uit Tijd & Taak, tijdschrift van de Banning Vereniging.
