Een stuurloze miljoenengemeenschap: de Alevieten

Wat is het Alevitisme?

Na de Slag van Talas in 751 in het huidige Kirgizië, zijn er tienduizenden Turken afgeslacht door de Arabische veroveringslegers van de allereerste kalifaten. In de eeuwen erna zijn er verschillende syntheses ontstaan tussen geloofsdoctrines, waaronder het sjamanisme, zoroastrisme en de sjiitische islam. Met als uiteindelijk resultaat het humanistisch alevitisme.

Imam Ali, de schoonzoon van de profeet Mohammed, beschouwen alevieten als de ware opvolger van Mohammed. Daarom werden ze ‘Ali Evi’ genoemd, wat ‘Het Huis van Ali’ betekent, maar alevieten heetten eigenlijk Kızılbaş, dat een Turks woord is en refereert aan de rode hoofddeksels die de Kızılbaş droegen. Deze pré-Ottomanen waren nomadische Turkmenen, van wie het lastig was belasting te innen. Tegelijkertijd vormden ze een militair gevaar voor de opkomende gecentraliseerde Ottomaanse Staat. Hun brute vervolgingen door de Ottomaanse autoriteiten leidde ertoe dat alevieten de Anatolische hooggebergten in moesten vluchten. De geopolitieke motieven centreerden zich echter rondom de uitbreiding en verdere versoennitisering van het Ottomaanse Rijk.

Soldaat en violist

Eind zestiende eeuw waren de alevieten noch een factor van belang in het Ottomaanse Rijk, noch in het Perzische. Ze werden op instigatie van het Perzische Hof vervangen door Circassische en Georgische christelijke slaven als de militaire en administratieve laag van het Perzisch staatsapparaat. Als veelal etnische Turken moesten ze tweede viool spelen in Rijken die meer en meer bestierd werden door bekeerlingen. Doordat ze in afgelegen gebieden woonden, trouwden ze onderling en op die wijze slaagden ze erin om hun Centraal-Aziatische rituelen door de eeuwen heen te preserveren. Daarentegen vermengden soennitische Ottomanen zich met de overwonnen christelijke volkeren uit onder meer de Balkan en de Kaukasus en werden conservatieve moslims.

Na de val van het Ottomaanse Rijk, dicteerde het Verdrag van Sèvres dat de verslagen Ottomanen een klein stripje land rondom Ankara zouden krijgen. Die ministaat zou heel waarschijnlijk een theocratisch satellietstaatje zijn geworden, bestierd door Erdoğanesque corrupte islamisten. Mustafa Kemal Paşa wist dat hij kon rekenen op de militaire en politieke steun van de alevieten. Tijdens maar ook ná de Eerste Wereldoorlog waren zij cruciaal, omdat zonder hun aantallen en gevechtsbereidheid de herovering van de Turkse onafhankelijkheid immers een onmogelijkheid zou zijn geweest. Ik durf zelfs te beweren dat het Ottomaanse Rijk én het Perzisch-Safawidische Rijk nooit zo succesvol hadden kunnen worden zonder alevitische militairen. De Janitsaren, de elitesoldaten van het Ottomaanse Rijk, werden als Bektaşi alevieten opgevoed en Anatolische alevieten waren de ruggengraat van het Ottomaanse leger.

De Alevitische Stelregel

Ondanks hun militair verleden en het feit dat er twintig miljoen alevieten zijn, slaan ze nog geen deuk in een pakje boter in het huidige Turkije. Laat staan dat ze Erdoğan georkestreerd van zijn troon zouden kunnen stoten. Ze blijven kibbelen over banaliteiten, voeren rechtszaken tegen elkaar en vormen zelden een eenheid. Deze relatief onbekende miljoenengemeenschap is al eeuwenlang stuurloos en de troonsbestijging van Erdoğan is niets meer of minder dan een schoolvoorbeeld van het verleden dat zich herhaalt. Hij heeft als hoofddirigent van het neo-Ottomaans filharmonisch orkest slechts één doel: het Ottomaanse Rijk revitaliseren en van tijd tot tijd legt hij staccato uitbarstingen op het verschil tussen alevieten en soennieten. Hoe harder hij met zijn dirigeerstokje zwaait, hoe meer stemmen hij krijgt.

Eén van de belangrijkste stelregels binnen het alevitisme, toegeschreven aan de patroonheilige van de Janitsaren Hacı Bektaş-ı Veli (1209-1271) is: “bir olalım, iri olalım, diri olalım.”/ “laten we één zijn, laten we groots zijn, laten we levend zijn.” Kennis en discussie horen binnen het alevitisme, maar ik zou de zogenaamde leiders van hak-der willen vragen hoe zij eenheid, grootsheid en levendigheid denken te creëren door een kernbom te gooien op de alevitische identiteit, vòòrdat er diepgaand wetenschappelijk onderzoek is verricht naar (de oorsprong van) het alevitisme? Erdoğan leeft zijn eigen soennitische waarden niet na, maar – toegegeven – dé alevitische stelregel leeft hij beter na dan welke aleviet ook. En nu de alevieten nog.