Dat begint feitelijk al voordat het kerstkind geboren werd. De oudste betekenislaag, van het midwinterfeest, dateert uit voor-christelijke tijden. Daarna komt de christelijke laag. En in onze tijd zien we de invulling vanuit de consument.
De betekenissen-geoloog kan gaan boren in dit Kerst-landschap. Voordat het boren begint, is de vraag – typisch noordelijk halfrond – of er sneeuw ligt. ‘Middenin de winternacht…’. Het evangelieverhaal, zonder datum, werd al snel aangevuld, met dank aan het voorchristelijke repertoire.
Zo is meteen verwezen naar de zonnewende en de langste nacht van het jaar. Ook de nachtmis past hierbij. Seizoensovergangen worden in veel culturen symbolisch of ook ritueel gemarkeerd. Kerst is lichtfeest in donkere tijden. Anderzijds wijst de kerstboom, met zijn eeuwige, seizoensbestendige naalden, op een heel andere betekenis.
Kerst en kerstening komen samen in de christelijke betekenislaag. De geboorte van de godsdienststichter Jezus van Nazareth is in twintig eeuwen christelijke theologie van alle mogelijke kanten belicht. In de Kerst-muziek horen we daarvan deels de neerslag. In oorlogstijden krijgt het ‘Vrede op aarde’ een extra betekenis.
En dan is er de consumentenlaag. Van de tuincentra tot de presentjes onder de kerstboom wordt Kerst ingevuld als koopfeest.
De supermarktreclames dicteren de gezellige kerstdiners met drie generaties en nog meer gangen. De kerstman is als Santa Claus een vage herhaling van Sinterklaas, alweer met gebruik van voorchristelijke elementen.
De honderden andere betekenissen passen niet in mijn driehonderdwoorden-column. Nu ja, je hebt intussen vast mijn beginvraag al beantwoord!
Het gaat vanzelf; Kerst betekent naar binnen gaan, rust, even niets. Het heeft zeker met de in ons land 2 weken vakantie te maken. Als docent betekent dit dus dat ik gewend ben aan ‘even niets’ in de vakantie. Winterwandelingen, kerstkaarten knutselen, met mijn handen in het deeg kneden, breien, bedenken om naar alle sociale events te gaan, maar doordat he toch liever thuis blijft of ziek bent, afzeggen; dit hoort allemaal bij kerst voor mij. Echter tijdens mijn antropologisch onderzoek in Indonesië en de tropenhitte, Het natte en droge seizoen, had ik dit gevoel totaal niet. Natuurlijk omdat mijn omgeving geen kerstfeest vierde….? Hoe beleven anderen dat?