Zo op het eerste gezicht een logisch en kloppend verhaal. Maar toen ik het goed tot me door liet dringen, besefte ik dat het alles behalve logisch en kloppend is. Zoals steeds gebeurt wanneer het over eenzaamheid gaat, wordt het ook hier gezien als een probleem dat zich vooral afspeelt onder ouderen. En dat terwijl deskundigen op dit gebied, zoals Prof. dr. J. de Jong en Prof. dr. T.G. van Tilburg, keer op keer aantonen dat eenzaamheid iets is dat alle leeftijdsgroepen van de bevolking treft. Sterker nog, juist onder de bevolkingsgroep die het meest actief deelneemt aan de maatschappij, de 40-60’ers, is de ervaring van ernstige eenzaamheid het grootst. En ook jongeren blijken niet van het landelijk gemiddelde af te wijken als het om eenzaamheid gaat, zoals EenVandaag onlangs liet zien.
Door vast te houden aan ouderdom als oorzaak voor eenzaamheid, is de link met ‘actief meedoen’ snel gemaakt. Zowel als het gaat om de achterliggende reden als de richting waarin naar oplossingen wordt gezocht. Ouderen nemen immers niet langer deel aan het arbeidsproces, worden langzaamaan minder mobiel en verliezen door de tijd heen mensen uit hun sociale kring. En dus moeten we ervoor zorgen dat juist zij weer mee gaan doen. Het lijkt een uitgemaakte zaak.
Of niet? Want als eenzaamheid iets is van alle leeftijden en zich het sterkst manifesteert onder hen die maatschappelijk gezien het meest actief zijn, slaan we dan met deze redenering en interventies de plank niet volledig mis? Of nog erger: werken we hierdoor niet juist eenzaamheid in de hand? Creëren we met alle goede bedoelingen ongewild een nieuw taboe rondom eenzaamheid? Want wie jong is en actief meedoet in de maatschappij kan en mag niet eenzaam zijn.
Ik geloof dat eenzaamheid in essentie niet gaat over het wel of niet meedoen. Niet in de eerste plaats om de kwantiteit aan activiteiten en contacten. Dat meedoen de eenzaamheid verbergt maar niet automatisch wegneemt. Eenzaamheid gaat ten diepste over het gebrek je verbonden te voelen. Een verbondenheid waarin je weet dat je er mag zijn, wordt gezien en gehoord. Juist om wie je bent. Niet om wat je doet.
Dus laten we als maatschappij onze eenzijdige focus op ‘doen’ verrijken met ‘niet-doen’. Tijd vrijmaken voor elkaar, omzien, luisteren. Ook als dit niet leidt tot zichtbare acties. Een verrijking die eenzaamheid doorbreekt doordat het ruimte creëert om je echt te verbinden met de ander. Laten we dat met elkaar gaan doen!
Hieronder een video over eenzaamheid onder studenten.
Belangrijk en goed artikel. Ik maak ook altijd de fout om eenzaamheid alleen maar aan ouderen te koppelen.
Mevrouw Visser noemt zich “luisteraar” maar luisteren kan ze niet. In het Vollkskrantartikel gaat het over lichamelijke gebreken en eenzaambeid die als complex gekoppeld worden aan ouderen. Bovendien wordt een nog een andere factor genoemd en dat is het stijgend aandeel van niet-westerse allochtonen. In dezelfde krant een interessant intervieuw met prof. Kunst over het belang van gezond eten en bewegen. Je mag best spreken over “je verbinden met elkaar” en deze geestelijke inbreng zal velen aanspreken maar de prozaische werkelijkheid is dat het zich prettig voelen in deze maatschappij begint met zelfdiscipline en dat betekent gezond eten en veel bewegen.
Dag Marjon, ik ben het eens met je analyse. Eenzaamheid is van alle leeftijdsgroepen en komt niet zozeer voort uit een gebrek aan contact maar eerder uit een gebrek aan verbondenheid met je diepere zelf. We leven in een cognitieve samenleving die op efficiency is ingericht; dat maakt dat we de band met de Bron zijn kwijt geraakt.
Jij stelt dat we ons echt moeten verbinden met de ander, maar dat is een gevolg van de verbinding met de diepere lagen in onszelf. De vraag is hoe je die herstelt, daar geef jij (nog) geen antwoord op.
Beste John,
goed luisteren is inderdaad een kunst, en ik ben de laatste die beweert deze volledig te beheersen. Misschien had ik mezelf wat dat betreft beter kunnen omschrijven als ‘luisteraar in oefening’.
Maar goed lezen is eveneens een kunst. Als ik namelijk het onderzoek van de GGD erop nasla, wordt de koppeling tussen ouderdom, afkomst, overgewicht en eenzaamheid niet zo expliciet gemaakt. Terwijl het in het artikel wordt gepresenteerd als een waterdicht verhaal. Volgens mij zegt dit iets over het heersende beeld als het gaat om eenzaamheid. Een beeld dat niet volkomen onjuist is, maar wel eenzijdig. En het is die eenzijdigheid die ik ter discussie stel. Niet om het vervolgens te vervangen met een ‘prozaïsche’ en ‘geestelijke’ benadering. Maar om de praktisch aanpak van ‘doen’ te verrijken met ‘niet doen’.
Ha Huub,
Verbinden met anderen om je heen vraagt inderdaad om verbondenheid met jezelf en de Bron waaruit je leeft. Ik heb geen (helaas) geen stappenplan voorhanden hoe deze verbinding te herstellen en te onderhouden. Zelf ervaar ik dat verbonden zijn en blijven met mijzelf en mijn Levensbron iets is wat elke dag opnieuw aandacht, tijd, reflectie en vooral ook daadkracht vraagt. Het mooie van een Bron is echter, dat deze stroomt en water geeft zonder dat ik er direct iets voor hoef te doen. Ik ben hierin, godzijdank, de ontvangende partij. En daarbij is dit voor mij niet een volledig individueel gebeuren. Maar ontstaat het ook in interactie met anderen om mij heen. Soms door kritische vragen, een andere keer door bemoedigende woorden, een wijze raad, een relaxte strandwandeling of een relativerende lachbui.
Inderdaad, het onderzoek van de GGD neemt een aantal ziektes onder de loep en wel los van elkaar. Eenzamen vormen niet de grootste groep. Er zijn meer depressieven. Mensen met een lichamelijke aandoening vormen de grootste groep. In het jaarverslag (dus niet dit onderzoek) van GGD Haaglanden gaat een wereld voor je (mij) open. Alles bljkt te draaien om alcohol, drugs, roken, diabetes en depressie. Heel veel aandacht gaat uit naar jongeren. De jongeeren in Haaglanden blijken te “hokken”. Alcoholcontrole, brandweer en overleg met hokkeneigenaren worden genoemd. Wat kun je hieruit leren? Dat de GGD zichzelf ziet als een instantie die actief in goede banen wil leiden en dus “doet”, Dat men bij de te verwachten stijging van het aantal eenzamen ook blijft denken aan huisbezoeken, Taxibus en boodschappenbegeleidingsdienst, in het kader van een “actieve deelname” van die eenzamen, is typisch “doen” en kon je verwachten.
Dat sommigen eenzaamheid meer in verband brengen met het kwijtraken van de band met de Bron, is heel legitiem maar de aanleiding was het krantenbericht over de GGD en haar aanwending van belastinggeld om gezondheid in onze maatschappij (Haaglanden)te bevorderen. Ik ben blij dat de aandacht zo naar jongeren uitgaat en naar de enorme maatschappelijke schade veroorzaakt door alcohol. Ik ben blij dat gezond eten en bewegen zo wordt benadrukt. Het is te billijken dat eenzaamheid met tamelijk tastbare en concrete middelen wordt tegemoetgetreden. Aan de andere kant sluiten de GGD’s ook de ogen voor bepaalde problemen. Ik noem bijvoorbeeld het probleem van de houtkachels en open haarden die de “silent killers” zijn van deze tijd net zoals tabaksrook dat in het verleden was.
Eenzaamheid gaat inderdaad over het zich niet verbonden voelen.
Alleen helpen contacten en activiteiten in het algemeen wel om
die verbondenheid te kunnen voelen, zolang men niet de confrontatie
met zichzelf en het alleen zijn uit de weg gaat.
Verder denk ik dat het je alleen voelen ook bij de ontwikkelingsfase
hoort van jongere naar een volwassen individu en de onzekerheid die
daar bij hoort.
Zelf koppel ik eenzaamheid wel meer aan ouderdom, omdat daar de
voorwaarden voor het tegengaan ervan steeds minder worden.
Ik denk verder dat ouderen daar om een meer gelaten manier mee omgaan.
De Japanse schrijver Yukio Mishima schreef dat het Westen in een spiritueel vacuüm zit. Ondanks de vele elektronische communicatiemiddelen is de eenzaamheid van de moderne mens schrikbarend hoog. Alles gaat razendsnel in onze dolgedraaide cultuur en dat kunnen de natuurlijke emoties niet meer bijbenen. Van nature rustige mensen worden zelfs gemeden. De intermenselijke eenzaamheid kent geen bufferzone meer, want het spirituele is door de overspannen, jachtige wereld ondergesneeuwd. U2-zanger Bono zegt: ‘There is only one vision: television!’. De overkill aan informatie doodt de spiritueel zoekende ziel. Ruimtegebrek. Ademnood. Maar wat hier niet genoemd wordt, is de desastreuze gevolgen van eenzaamheid, zoals zware depressies, zelfverwaarlozing, mensenschuwheid, alcohol- en drugsgebruik en in het ergste geval suïcideneigingen en suïcide-acties. Teveel eenzaamheid is dodelijk en daarvoor hoef je helaas niet eerst een vergeten grijsaard te worden. Denk aan gepeste kinderen of seksueel gediscrimineerden, zoals homo’s, die vanuit hun opgelegde isolement soms naar de laatste bevrijding grijpen. Of denk aan (geestelijk) gehandicapten, die vaak ook zeer onbegrepen zijn en buitengesloten worden. Het wordt de hoogste tijd, dat we ieder mens met het meest mogelijke respect gaan bejegenen, te bedenken, dat die wel eens in het verborgene diep en diep eenzaam kan zijn!…
Hey die Marjon,
Goed artikel, mooi dat je je hiermee bezig houdt! En in het kader van ‘wel doen’ en daadkracht om tot verbinding te komen: ik kwam je afgelopen dinsdagmorgen in de gang in Kamerik tegen toen ik onderweg naar buiten was. We spraken elkaar even en je maakte tamelijk wat indruk op me. Ik had nog wat stoute schoenen liggen, die maar eens aangetrokken en via via hier terecht gekomen. Ben benieuwd geraakt naar wie je bent en zou ons gesprekje wel willen voortzetten. Zullen we het goede voorbeeld geven? 🙂