De gewone grap kent de ontknoping, de ontmoeting in het verhaaltje van twee onverwachte factoren, die een soort ontsporing in ons verwachtingspatroon veroorzaakt, die, gevoegd bij een scheut van het verbodene of een flirt met het taboe (aldus ongeveer Freud), leidt tot het vrijkomen van opgespaarde energie, het lustgevoel van de lach.
Dat heeft de witz ook, maar er komen nog factoren bij: de geschiedenis van een volk met zijn heel eigen cultuur en religie, dat vele eeuwen als minderheid heeft moeten dealen met onderdrukking, vervolging en ontbering.
En tegelijk hebben eeuwen van talmoedische opvoeding en rabbijns redeneren bij joden een apart plezier in taalspel gekweekt en een speciaal gevoel voor absurde logica getrained.
Het schrijnen van die joodse geschiedenis klinkt in de witz altijd min of meer door. De witz weet door de ontlading in de lach het harde lot te relativeren en de pijn te transformeren en daardoor dragelijk te maken. De witz is het wapen van de jood tegen de absurditeit van de omringende samenleving, tegen de schijnbaar onontkoombare ernst van zijn situatie, maar verschafte ook een manier om met zijn eigen joodse wereld om te gaan, zoals bijvoorbeeld met de strengheid van de religieuze levensvoorschriften en met de eigenaardigheden van zijn religie. De witz komt uit het hart, maar is gescherpt door uit het lood gekantelde talmoedische logica. De witz kent de mens en zijn ondeugd door en door en de beste witzen bevatten altijd een vleugje echte wijsheid.
Een paar van de betere, merendeels eigentijdse, witzen die op mijn weg zijn gekomen bied ik hierbij aan.
De eerste is eigenlijk geen witz, maar als fenomeen vermeld ik hem, het is een grap met een merkwaardige achtergrond: in een oorspronkelijke midrasj (verhalende religieuze uitleg) biedt de Eeuwige de Tora aan aan diverse volken die hem afwijzen. Het joodse volk neemt het juk van de Tora wel aan. Deze midrasj is in de onderstaande grap vervormd en verkromd naar het stereotiep van de jood als altijd uit op financieel voordeel. Het is dus eigenlijk een antisemitische grap geworden. Maar als je hem als jood onder joden vertelt kan het net.
Geboden
God heeft een paar geboden bedacht en Hij gaat ermee op pad. Eerst komt Hij bij de Fransen en zegt: ‘Ik heb een mooi gebod voor jullie.’ ‘Wat is het voor een gebod?’ vragen de Fransen. God zegt: ‘Jullie mogen niet vreemdgaan, niet echtbreken.’ ‘Nee,’ zeggen die Fransen, ‘dat is niets voor ons. Zo’n gebod nemen wij niet aan.’ ‘Oké,’ zegt God en vertrekt.
Hij komt bij de Duitsers en zegt: ‘Hoor eens jongens, ik heb een gebod voor jullie. Gij zult niet doden.’ ‘Nee,’ roepen die Duitsers, ‘dat is flauwekul. Daar luisteren wij niet naar.’ Enigszins wanhopig gaat God verder.
Dan komt Hij bij de joden aan en zegt: ‘Ik heb een gebod voor jullie.’ ‘O ja?’ vragen de joden, ‘en wat kost het? ‘Niets,’ zegt God, ‘het kost jullie helemaal niets.’ ‘Prachtig,’ zeggen de joden, ‘doe er dan maar tien.’
Deze tweede grap ademt ook nog de sfeer van geld en Tora, maar ja, hij is toch leuker.
Wonderen
Een rabbi, een priester en een dominee spraken elkaar over de wonderen die ze hadden meegemaakt.
De priester vertelde over een verschrikkelijke sneeuwstorm waarin hij verdwaald was geraakt. Hij bad tot God, en voorwaar, de sneeuwstorm hield op en op vijf meter zag hij zijn huis liggen.
De dominee had ook iets dergelijks meegemaakt: hij was in zijn bootje op het meer, toen een hevige storm losbrak. Golven van vijf meter hoog bedreigden hem en de boot stond op het punt te kapseizen. Hij bad tot God en zowaar, de storm ging liggen en hij voer rustig de haven in.
De Rabbi had ook zoiets meegemaakt: Op Sjabbat, toen hij op terugweg was van sjoel naar huis zag hij een bundel van 50-eurobiljetten op straat liggen. Natuurlijk mocht hij die bundel niet aanraken, want het was sjabbat en dan mag geld niet worden aangeraakt. Maar hij bad tot God en overal om hem heen was het Sjabbat, maar voorwaar, vijf meter om hem heen was het opeens donderdag.
Lees hier verder.
Bron: Robcassuto.com
