In mijn vorige artikel heb ik geprobeerd de situatie voor, tijdens en na de afzetting van Morsi, in juli 2013, te duiden. In dit artikel schets ik een stand van zaken van het islamisme in het huidige Egypte, welke facties of partijen er nog over zijn en hoe zij zich tot elkaar verhouden.

Onderzoek naar hedendaagse islamistische partijen en groepen in Egypte is moeilijk omdat zij in het huidige politieke klimaat met grote argwaan bekeken worden en omdat veel islamisten nog steeds worden vervolgd en/of op de vlucht zijn.

Daarom heb ik mij voor dit artikel gebaseerd op informatie gegeven door Ashraf El-Sherif. El-Sherif is hoogleraar politicologie aan de Amerikaanse Universiteit in Caïro (AUC) en een expert op het gebied van politieke islam in Egypte. Ook hij onderkent het probleem dat er niet genoeg informatie is om een volledig beeld te kunnen schetsen; voor de categorisering van islamistische groepen en partijen in Egypte is dit slechts een begin en kan daarom onderworpen worden aan kritiek en aanpassingen.

Voorgeschiedenis

Tussen 30 juni 2012 en 30 juni 2013 waren islamistische partijen de meest georganiseerde en goed gefinancierde partijen in Egypte. Ze werden geruggensteund door toenmalig president Mohamed Morsi van de Moslim Broederschap, maar dat veranderde allemaal op 30 juni 2013, toen duizenden mensen de straat op gingen en Morsi’s aftreden eiste.

Ondanks het feit dat Morsi en zijn Moslim Broederschap de gemoederen onder de boze menigte probeerde te sussen, werd zijn partij toen nog door bijna elke Islamistische fractie gesteund – met uitzondering van de Salafistische Al-Nour partij en enkele radicale Salafisten. Het mocht echter niet meer baten; Morsi werd door het leger op 3 juli 2013 afgezet. Datzelfde leger dat hem eerder nog aan de macht had geholpen; hij werd aan de bevolking gepresenteerd als een meer conservatief en pragmatisch alternatief tegen de seculiere, linkse en liberale jongere bewegingen, die een tijdje vrij populair waren na de revolutie van 25 januari 2011.

De politieke islam lijdt enorm onder de continue vervolgingen sinds juli 2013; honderden mensen zijn gedood, duizenden zijn gevangen gezet of staan terecht in civiele en militaire rechtbanken. Sommigen zijn op de vlucht geslagen in zowel binnen- als buitenland. Daarbij komt ook nog dat honderden goede doelen en bedrijven, die worden gerund door de Moslim Broederschap, samen met studenten verenigingen binnen universiteiten en politieke takken van de Moslim Broederschap, allemaal door de overheid zijn gesloten en ontmanteld.

Een bijkomend probleem: tegenwoordig zijn vrijwel alle Islamistische organisaties en partijen onderling verdeeld.

Huidige islamistische partijen, stand van zaken

1. De Moslim Broederschap. Zij zijn intern verdeeld. Niet qua ideologie maar organisatorisch, wat volgt uit een ruzie tussen hun leiders. De verdeeldheid heeft geleid tot twee groepen. De overgrote meerderheid van de Moslim Broeders verblijft momenteel buiten Egypte om aan vervolging te ontsnappen. Dat heeft ervoor gezorgd dat hun sociale activiteiten, zendingswerk en de mobilisatie van hun achterban op universiteiten ernstig is aangetast. Al hun financiën worden momenteel ingezet om families te helpen waarvan één of meerdere leden gevangen zijn gezet.

2. De Salafisten. Deze zijn onderverdeeld in twee groepen.

De eerste groep bestaat uit de zogenaamde ‘missionaire of wetenschappelijk Salafisten. Zij zijn teruggekeerd naar hun pre-25 januari positie en tactiek, waarin zij zich focussen op het bekeren van mensen en zich verdiepen in religieuze wetenschappen. Momenteel zijn zij irrelevant omdat zij veel volgers en supporters hebben verloren binnen Islamistische kringen. Buiten Islamistische kringen hebben zij te maken met veel kritiek vanuit de maatschappij.

De tweede groep bestaat uit de ‘politieke Salafisten’, die op hun beurt ook weer onderverdeeld kunnen worden in twee groepen. De eerste daarvan is de Al-Nour partij. Zij hadden een stem gekregen in het bepalen van een nieuwe strategische koers, nadat Morsi was afgezet. Zij hebben momenteel twee doelen: overleven temidden van vervolgingen en het profileren als bemiddelaars tussen verschillende partijen. Daarnaast doen ze ook liefdadigheidswerk in moskeeën en bij NGO’s. Hun deelname aan de verkiezingen in 2013 werd bemoeilijkt toen zij minder zetels haalden dan werd verwacht. De partij benoemde een aantal leden om het voortouw te nemen tijdens de verkiezingen om zo niet in conflict te raken met de staat. Dat was gelijk de reden waarom ze kiezers verloren ten opzichte van de vorige verkiezingen in 2011; ze werden door mede Islamisten beschuldigd de Islamitische zaak in de uitverkoop te hebben gedaan. En dus hadden ze alleen nog maar kiezers over van hun religieuze achterban. De tweede groep binnen deze tak betreft de ongeorganiseerde Salafisten. Zij hebben de zaak van de Moslim Broederschap geadopteerd omdat zij ervan overtuigd zijn dat de Moslim Broederschap de best georganiseerde Islamistische beweging is in het nieuwe politieke landschap.

3. Jihadistische trends. Hun aanwezigheid in Egypte is gelimiteerd tot de Sinaï. Zij zijn ongewapend, zoals Al-Jamaa Al-Islamyia die hebben besloten dat militair verzet tegen de staat een hopeloze zaak is. Zelfs voor de jongeren binnen deze beweging is het dragen van vuurwapens niet meer van deze tijd. De meer militante leden hebben zich later aangesloten bij de Islamitische Staat.

4. Een groeiende nieuwe trend betreft de Revolutionaire of Rabaa Islamisten. Zij worden onderverdeeld in verschillende facties: supporters van de preker Hazem Salah Aby Ismail, radicale Moslim Broeders en Salafistische jongeren. Zij hebben allen één ding gemeen: het afwijzen van de staat, het afwijzen van het politieke systeem, het verspreiden van Islam door middel van democratie en het afwijzen van de klassieke retoriek van de Moslim Broederschap en andere Salafisten. Nadat Morsi was afgezet deden zij mee met verschillende protesten en demonstraties. Ze adopteerde linkse ideeën, bekritiseerde het kapitalisme en predikte sociale gelijkheid. Zij vonden dat de Moslim Broederschap mensen behandelde als stemvee. Ze groeien in aantal maar zijn nog steeds ongeorganiseerd en hebben gebrek aan structuur.

5. Dit zijn de gewoonlijke Salafistische liefdadigheidsinstellingen, zoals Ansar Al-Sunna en Al-Jamiaa Al-Sharyia. Zij hebben sinds het begin van de revolutie in 2011 geen rol gespeeld in het politieke landschap. Zij zetten hun liefdadigheidsactiviteiten voort.

Egypte-3
Illustratie door Enis Odaci

Van eenheid naar verdeeldheid

In de begindagen van Morsi’s presidentschap was er eenheid onder Islamisten; ze schaarden zich allen, met uitzondering van de Al-Nour partij, rondom Morsi en de Moslim Broederschap. Maar naarmate Morsi’s regering steeds meer kampte met impopulariteit en voortdurende protesten, brokkelde die eensgezindheid onder Islamisten steeds meer af. Na het dodelijke geweld op het Rabaa Al-Adaweya plein was de eensgezindheid onder de Islamisten veranderd in verdeeldheid. Er lagen twee factoren ten grondslag aan het verbreken van die eenheid.

De eerste factor was het politiek falen van de anti-Sisi demonstranten die een alliantie eiste tussen alle Islamistische groepen en partijen om Morsi te steunen. De tweede factor was de woede van de jongeren die het niet eens waren met de manier waarop de Moslim Broederschap hun strategie toepaste, een weinig inspirerende en klinische manier van werken.

Gebrek aan visie en een duidelijke strategie van de Moslim Broederschap zorgde ervoor dat andere Islamistische partijen hun heil elders gingen zoeken. Het leidde tot versplintering onder de Islamistische partijen.

Mogelijke hervormingen?

De Moslim Broederschap zou het voortouw kunnen nemen om de versplintering van Islamistische partijen in Egypte tegen te gaan. Niet zo lang geleden waren er geruchten over mogelijke hervormingen binnen de eigen gelederen. De vraag is dan wie dergelijke hervormingen kan gaan leiden. Volgens professor El-Sherif spelen twee zaken een rol: de vraag of zij wel hervormingen kunnen doorvoeren en de vraag of zij überhaupt hervormingen willen doorvoeren? Volgens hem is het antwoord in beide gevallen ‘nee’.

Ten eerste, De Moslim Broederschap zegt vaak ‘fouten’ te hebben gemaakt. Zij hebben echter nooit toe kunnen geven dat die problemen in hun methoden en in hun Islamistische program zelf zitten. In plaats van dat toe te geven gebruiken ze samenzweringstheorieën als verklarende oorzaak van hun problemen. ‘De staat zat erachter’, ‘oud politici van het vorige regime zijn schuldig’ en ‘het was de schuld van de oppositie’. Ze kiezen daarom eerder voor volharding in hun werk- en denkwijze en niet voor het aanpassen van hun strategie.

Ten tweede, zij kunnen hervormingen niet doordrukken vanwege een gebrek aan organisatie onder hun leden en aanhangers. De oude structuren zijn niet meer aanwezig ondanks het feit dat de oude garde nog steeds de financiële touwtjes in handen heeft. Het zijn de jonge leden en aanhangers die nu de mobilisatie vormgeven, maar zij trekken de legitimiteit van de oude garde in twijfel. En dan zijn er nog de interne conflicten tussen de verschillende facties in binnen- en buitenland.

Ten derde, de sociale vaardigheden die nodig zijn om mensen aan je te binden, zijn vrijwel niet aanwezig bij leiders van de Moslim Broederschap. Veel leiders zijn oude mannen met weinig visie die niet kunnen en/of willen bijdragen aan het implementeren van hervormingen. Als zij al hervorming willen, dan zijn dat vooral tactische aanpassingen die gericht zijn op behoud van de eigen macht.

Conclusie

De Moslim Broederschap in Egypte heeft drie verliezen geleden: organisatorisch, politiek en visionair.

Op organisatorisch niveau hebben zij financieel verlies geleden, alsook een verlies in leden en aanhangers. Dit zou enigszins hersteld kunnen worden.

Vanuit politiek oogpunt is gebleken dat het realiseren van het ‘Islamitische project’, door middel van democratie, mislukt is. Dat komt voornamelijk door hun onduidelijke en ambivalente retoriek. Die ambivalentie uit zich op de manier waarop vragen op meerdere manieren beantwoord en dus begrepen worden. Als voorbeeld: zij bewogen in een democratie, maar zij hebben nooit verklaard hoe zij democratie beoordelen en hoe democratie gebruikt zou worden om hun Islamitische project te realiseren. Tegelijkertijd heeft de bloedige strijd met de staat ervoor gezorgd dat er een grens is bereikt in hun vermogen om politiek te groeien. Dit probleem lijkt moeilijk op te lossen.

Er zullen kortom nieuwe vormen en ideeën moeten ontstaan als de Moslim Broederschap weer een kansrijke en actieve politieke beweging wil worden. Dit is het grootste verlies dat zij hebben geleden: het ideologische verlies. Het verlies van het Islamitische project. De oplossing hiervoor is of complete terugtrekking uit de politiek, met een hernieuwde focus op sociale zaken en zendingswerk, of een compleet nieuw pad inslaan met een nieuw politiek project.

Samira Minetti

Samira Minetti

Freelance journalist

Na haar studies Kunstgeschiedenis en Archeologie aan de Universiteit Leiden, vertrok Samira Minetti in 2011 naar Caïro, waar ze aan een …
Profiel-pagina
Al één reactie — praat mee.