Herdenken. Praktijkvoorbeeld: “Juf, er liggen alweer bloemen op de stoep van het vliegveld bij Brussel, maar over de zelfmoordaanslag in Pakistan hoor ik bijna niks.’ Ook ik betrap me op gedachten als: ‘Op 4 mei herdenkt Nederland haar slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog. Tegelijkertijd vindt er een genocide plaats in Syrië die de Europese Unie niet tegenhoudt.’ Tja… herdenken, waarom verdient het aandacht in CKV?
CKV wordt vernieuwd aan de hand van vier domeinen: verkennen, verbreden, verdiepen en verbinden. Het thema herdenken als cultureel erfgoed is hierin onmisbaar omdat het leerlingen wegwijs maakt in het bekijken en interpreteren van kunst- en cultuuruitingen die hierover gaan. Dat geeft ze inzicht in het verbindend vermogen van herdenken in het hier en nu van hun belevingswereld. Ik citeer uit het advies examenprogramma: “CKV gaat niet alleen over de vorm en inhoud van kunst, maar ook over haar sociale functie en betekenis.” Maar hoe doe je zoiets?
Verkenning. Een klassikale bespreking van het ontstaan van de Nationale Dodenherdenking kan een startpunt zijn. Welke kunst-, cultuurervaringen wat betreft herdenken hebben leerlingen zelf, bijvoorbeeld in muziek, theater en film? Hoe beleven zij deze kunstuitingen?
Verbreding. Leerlingen worden uitgedaagd om te zoeken naar voor hen aansprekende nieuwe culturele en kunstzinnige herdenkingsvormen.
Verdieping. Leerlingen onderzoeken het thema herdenken in kunst- en cultuuruitingen die hen persoonlijk raken. Bijvoorbeeld, in hoeverre speelt herdenken een rol in de nieuwe Star Wars film en hoe werkt dat dan? Dit geeft hen de mogelijkheid zelf vragen te stellen over de aanleiding, totstandkoming en ontvangst ervan in een beschouwend onderzoek.
Verbinding. In zijn schilderij ‘Ik en het dorp’ herdenkt de Russisch Joodse kunstenaar Marc Chagall zijn samenzijn met geliefden in zijn Russische geboortedorp Vitebsk. In zijn autobiografie vertelt hij hoe herinneringen je verbinden met je eigen vroegste eigen ervaringen in het zorgen, voor jezelf en de ander. De Nederlands Joodse schrijfster Jessica Durlacher verbeeldt dat in haar novelle Arthuro d’Alberti, waarin ze haar grootvader’s concentratiekampverleden herdenkt en de invloed die dat heeft gehad op de relatie met haar vader. Ook de Joodse denker Avishai Margalit illustreert in zijn boek The Ethics of Memory hoe herdenken de verbinding versterkt met geven om jezelf en de ander in het hier en nu.
Als docent beeldende vorming ben ik voortdurend naar nieuw lesmateriaal op zoek. Onlangs ontmoette ik de Syrische vluchteling Ammar. Hij vertelde mij over zijn passie voor fotograferen en filmen. Het werd Ammar’s meest geliefde bezigheid toen hij een camera kreeg van zijn oom. Maar de oorlog die in 2011 uitbrak veranderde zijn leven. Hij vluchtte en wegens geldgebrek bleven zijn familieleden in het oorlogsgebied achter. Tijdens de bootreis van Turkije naar Griekenland is Ammar’s fotocamera in zee gevallen. Maar gelukkig heeft hij een filmcamera kunnen lenen om een film te maken over zijn nieuwe woonplaats Tilburg. Op zijn YouTube kanaal is de film te zien. Hedendaagse kunstenaars als Ammar gebruiken uiteenlopende middelen, kleuren, vormen en materialen om hun eigen gevoelens en herinneringen te herdenken in beelden. CKV kan putten uit een rijke bron van kunst en cultuuruitingen om het thema herdenken tot leven te brengen in de hedendaagse belevingswereld van leerlingen.
Ammar is ondanks zijn oorlogsherinneringen en zorg om zijn achtergebleven familie optimistisch. Hij maakt plannen om zijn leven op te bouwen. Inmiddels heeft hij een uitnodiging gekregen van het fotografiemuseum FOAM in Amsterdam om op 5 mei portretten te fotograferen. Ik denk erover met mijn collega’s te overleggen om hem volgend jaar uit te nodigen voor een fotografieworkshop CKV.
