Europees migratiebeleid snijdt in de mensenrechten

Europa is ondertussen druk bezig met het opzetten van een nieuw asielbeleid. Al vier jaar lang is er gewerkt aan een Migratie Pact in de EU, dat in april van dit jaar werd goedgekeurd. In dit plan, dat feitelijk uit een zestal wetten, regelingen en richtlijnen bestaat gaat het om de volgende zaken:

• Verbetering van de normen van opvang van asielzoekers en vluchtelingen;
• Versnelling van de toelatingsprocedures
• Sneller terugzenden van degenen die geen toegang krijgen
• Sterke inzet op grensbewaking door muren, digitalisering en meer (militaire) grensbewaking
• Solidariteit tussen de lidstaten als het gaat om het dragen van de lasten
• Uitzonderingsrecht als er een daadwerkelijke crisis dreigt

Het Pact heeft zonder meer een aantal goede doelen, maar er zijn ook wel heel pijnlijke kanten die maken dat de kerken in Europa heel kritisch zijn. Zo wordt de beperking van het recht om asiel te vragen – een grondrecht of mensenrecht – heel pijnlijk voor mensen die daadwerkelijk in nood zijn en hulp nodig hebben. Bovendien wordt de situatie in het land van herkomst veel belangrijker in de weging dan de persoonlijke vrees voor vervolging uit het Vreemdelingenverdrag. De wijze van grensbewaking met pushbacks en geweld, inclusief de buitengewoon dreigende en hoge muren om onze welvaartsstaten, zijn beschamend. Het Pact vergt heel veel investeringen in opvang en afhandeling van aanvragen: een financieel offer dat juist centrumrechtse bestuurders niet willen brengen. Asielzoekers krijgen voor het eerst te maken met de detentiekampen waarin zij gedurende de aanvraagprocedure worden ingesloten. Let wel, als criminelen. Kortom, er zitten heel veel scherpe kanten aan het Pact.

De lidstaten hebben nu een jaar om met implementatieplannen te komen: hoe vertaalt men het Pact naar het eigen beleid? Dat gebeurt onder Hongaars voorzitterschap. De plannen komen in de winter bij Brussel binnen en dan is de vraag hoe solidair men werkelijk met elkaar is. Of worden de lasten weer afgeschoven op het Zuiden?

Ondertussen heeft Ursula Von der Leyen een nieuwe commissie samengesteld. Per persoon en portefeuille is daarbij een mission letter (een soort verwachtingspatroon en taakafbakening) gegeven. De zeven (!) missiebrieven over migratie beschrijven migratie als een bedreiging voor het westen en geven als prioriteiten het versterken van de grenzen, het vergroten van de toezicht- en handhavingscapaciteiten, het opvoeren van de repressie om migrantensmokkel aan te pakken en het versnellen van deportaties. Er wordt weinig tot geen aandacht besteed aan systemen en beleid dat mensen in staat stelt zich veilig en waardig in Europa te verplaatsen, zich te vestigen en te werken. De beloofde opening naar gereguleerde arbeidsmigratie komt er niet. Wel lijkt er iets meer ruimte te komen voor anti-armoedestrategieën, kinderrechten, gelijkheidsstrategieën en het voorkomen van uitbuiting van migrerende werknemers. Maar er zal politieke wil – en een sterk maatschappelijk middenveld – nodig zijn om ervoor te zorgen dat potentiële openingen zich vertalen in betekenisvolle veranderingen ter plaatse.

Nederland heeft inmiddels aangegeven gebruik te willen maken van de laatste wet van het Pact: de crisiswet. Een lidstaat kan aan de Europese Commissie vragen verdere uitzonderingen op de mensenrechten of grondrechten toe te staan als er sprake is van een crisissituatie, waarbij er onverwacht te grote hoeveelheden nieuwe instroom te verwerken is. Volgens de letter van de regeling maakt Nederland daarop geen schijn van kans: het is ook in Brussel bekend dat de crisis niet voortkomt uit een plotselinge stijging van aanvragen maar van een afschaffing van voorzieningen en een bijzonder slecht beleid op doorstroom van statushouders. Geen crisis dus. En dus geen beperking op het recht om asiel aan te vragen.

Dat betekent niet dat in het huidige politieke klimaat Nederland die uitzondering niet krijgt! Het betekent echter wel dat de Europese Commissie een herstelplan zal vragen om de capaciteit weer op orde te krijgen. De Commissie zal het Nederlandse beleid scherp monitoren op naleving van het herstelplan. We hebben deze situatie nog niet eerder in Europa gezien en het is dus nu koffiedikkijken hoe dat er uit gaat zien. Niettemin is het voor ondergetekende ondenkbaar dat een land als Nederland een uitzondering op de basis van grondrechten van mensen gaat aanvragen. Of om het met Kamala Harris te zeggen: ze lossen de crisis liever niet op want dan kunnen ze campagne voeren over de chaos.

De (meeste) kerken van Europa zijn als sinds 1964 verenigd in de CCME: the Churches Commission for Migrants in Europe. Deze kleine organisatie in Brussel probeert de lidkerken te informeren over het Europese beleid, tracht door lobby en overleg het Parlement te beïnvloeden en stimuleert allerlei projecten en samenwerkingen tussen de Europese kerken. De kerken gaan vrijwel allemaal door moeilijke tijden en de CCME is zich er volledig van bewust dat zij financieel gesteund wordt in moeilijke tijden. Het is echter ook wrang dat in de tijd dat deze discussie zoveel aandacht trekt, sommige kerken zich genoodzaakt voelen hun bijdragen terug te trekken. Dat geldt gelukkig niet voor de Nederlandse kerken. Geloof & Samenleving van de Remonstranten, Kerk in Actie van de PKN en de Raad van Kerken in Nederland zijn geweldige partners in dit werk en verdienen veel dank!