Ook het sinds de veertiende eeuw bestaande dogma dat een oorlog onder bepaalde omstandigheden rechtvaardig kan zijn, wordt nu door de paus verworpen. Kortom, hij wil terug naar de oorspronkelijke christelijke boodschap van vrede, saamhorigheid, rechtvaardigheid, naastenliefde, compassie en gelijkheid.
Nu is het niet de eerste keer dat er door een paus of door bewegingen binnen de kerk kritiek geuit wordt op de gevestigde orde; een orde waar de kerk meestal zelf deel van uitmaakte. De heilige Franciscus levend in de dertiende eeuw, pleitte al voor een leven van soberheid en een beleid dat mensen beschermde in plaats van uitbuitte. Daarmee keerde hij zich tegen de zelfzucht en graaimentaliteit van de toenmalige feodale heersers.
De paus die zich sterk vereenzelvigt met deze heilige, tekende zijn encycliek dan ook in Assisi, de woonplaats van Franciscus. Het pleidooi van Franciscus leidde in die tijd wel tot enige beroering, maar de kerk bleef onderdeel van het feodale systeem. Ook toen dat systeem ten onder ging en na de Franse Revolutie (1789) plaats moest maken voor het kapitalisme, ondersteunde zij ook deze nieuwe orde. Als eind negentiendee eeuw echter de arbeidende bevolking in totale armoede vervalt, pleit Paus Leo de 13e in 1891 voor een ander beleid in zijn encycliek Rerum Novarum (Van nieuwe dingen). In 1931 tijdens de grote crisis wordt deze boodschap herhaalt in de encycliek Quadragesimo Anno (veertig jaar later).
Zo slingert de katholieke kerk al eeuwenlang heen en weer tussen de verkondiging en handhaving van de christelijke boodschap van naastenliefde en vrede en haar verbondenheid met een bestaande orde die zich van deze boodschap weinig aantrekt.
'Keerpunt in de kerkgeschiedenis'
De progressieve Paus Johannes de 23e komt in 1963 met de antioorlogs- en antibewapeningsencycliek Pacem in Terris en van de huidige paus is vanaf zijn aanstelling bekend dat hij zich verzet tegen het huidige economisch systeem. En natuurlijk botste alle pauselijke kritiek in heden en verleden met economische belangengroepen. Niet voor niets luidt de kop boven het artikel over de encycliek in dagblad Trouw van 5 oktober dan ook “Paus Franciscus schuwt de confrontatie niet”. Ben benieuwd hoe het verloop deze keer zal zijn.
Het bijzondere van deze rondzendbrief is dat hij niet alleen gestuurd wordt naar katholieken maar naar alle gelovigen. Gezien het feit dat hij ook oproept tot een dialoog met andere wereldgodsdiensten kan je er van uitgaan dat deze encycliek een oproep is aan alle mensen van ‘goede wil’ Hoogleraar theologie Paul van Geest noemt dit rondschrijven ‘een keerpunt in de kerkgeschiedenis ‘ en CDA Tweede Kamerlid Martijn van Helvert vindt het heel goed dat de paus zich op deze manier uitspreekt.
Terughoudend
Of Van Helvert ook de hele fractie meekrijgt en of dit te merken is bij de kabinetsformatie na de verkiezingen in maart volgend jaar, is de vraag. Bij vorige kritische encyclieken stelde de Nederlandse kerkprovincie en de christendemocratische partij zich vaak terughoudend op.
De kans dat kerken, partijen en niet te vergeten de massa van kerkelijke, randkerkelijke en buitenkerkelijke gelovigen met de inhoud instemmen is deze keer wellicht groter omdat de noodzaak om te komen tot een meer menselijk en milieuvriendelijk sociaaleconomisch systeem in brede kringen leeft. Wereldwinkels, duurzaamheids- en vredesgroepen en andere sociaal georiënteerde organisaties en grassroot-bewegingen kunnen zeker een rol spelen om de boodschap verder te verspreiden.
