Ga het nieuws niet uit de weg

De Canadese filosoof Michael Ignatieff pleit voor voorzichtigheid. Volgens hem moeten geloofsgemeenschappen voorkomen dat politieke verdeeldheid de onderlinge verbindingen ondermijnt. Uit dat oogpunt lijkt het beter te spreken over universele waarden als liefde en barmhartigheid, zonder maatschappelijke vraagstukken concreet te duiden. Elkaar nabij zijn in persoonlijke omstandigheden zou meer vertrouwen geven dan een mening verkondigen over het nieuws van vandaag.

Toch zijn er twee goede redenen om de voorzichtigheid te verlaten. De eerste is dat fundamentele waarden, zoals mensenrechten, in het geding komen. Juist dan komen geloofsgemeenschappen in actie. Zo kregen afgewezen asielzoekers, die al jaren in Nederland zijn, kerkasiel. Meer dan 1150 geestelijke leiders ondertekenden een oproep tegen het strengste asielbeleid ooit. Christenen, joden, hindoes, moslims en boeddhisten namen samen met humanisten deel aan een klimaatmars.

De tweede reden is minstens zo belangrijk: onbaatzuchtige aandacht roept liefde op. De Britse filosoof Iris Murdoch omschrijft liefde als ‘het uiterst moeilijke besef dat iets anders dan jezelf echt is’. Er gebeurt iets met een mens als dat besef echt doordringt, als iemand de levenswereld van een ander wezen of de schoonheid van een bedreigd natuurgebied echt doorvoelt. Zo iemand ervaart iets van absolute waarde. Dan kan je niet anders meer dan het goede wensen en het goede doen. Het besef van de echtheid van iets anders dan je zelf komt voort uit onbaatzuchtige aandacht. Door ergens aandacht aan te geven zonder met jezelf bezig te zijn, groeit liefde.

Aandacht werkt. Iconische foto’s blijven ons bij: het huilende Vietnamese meisje na een napalmaanval, het verdronken Syrische jongetje op het strand. Zulke beelden roepen compassie op en zetten mensen in beweging. Een film over intelligente varkens roept liefde op en kan ons anders laten denken over de bio-industrie en vlees eten. Een verhaal over een Chinese fabrieksarbeider die onze goedkope t-shirts dag-in-dag-uit tot diep in de nacht in elkaar naait, zet aan het denken over ons koopgedrag.

Onbaatzuchtige aandacht opent zo de weg naar een liefdevolle levenshouding. We zijn deel van een ontzagwekkende, wonderlijke wereld. We staan er als mens niet boven of naast, we zitten erin. Wanneer dat besef ontstaat voel je betrokkenheid en compassie. Niet alleen met de mensen om je heen, maar met alle levende wezens. Zulke ervaringen brengen je tot inkeer en bescheidenheid, iets wat in deze tijd hard nodig is. Ze doen je stilstaan bij de wezenlijke waarde van ons menszijn. En ja, het is een lange weg binnendoor om vanuit onbaatzuchtige aandacht te werken aan een liefdevolle levenshouding. Maar is dat niet de kern van elke religie? En het heeft de potentie mensen diepgaand te raken en hen in beweging te zetten.

Een geestelijke verzorger van een kerk, moskee, synagoge of tempel hoeft geen standpunten te verdedigen of geboden en verboden op te leggen, zoals geen vlees eten of minder consumeren. Daardoor kan inderdaad de verdeeldheid ontstaan waarvoor Ignatieff waarschuwt. Murdoch wijst echter op iets veel fundamentelers: aandacht geven aan wat gaande is in de samenleving om mensen te inspireren liefdevolle antwoorden te geven op maatschappelijke vraagstukken. Of het nu gaat om klimaatverandering, vluchtelingen of machtsmisbruik. Geestelijk verzorgers kunnen inspireren met aansprekende voorbeelden, samen met hun geloofsgenoten op zoek gaan naar hoop en vragen stellen in plaats van pasklare antwoorden geven. Ik hoop veel van hen op dat pad te ontmoeten.