1939

Het is 13 mei 1939 als het Duitse schip de St. Louis vanuit Hamburg vertrekt. Aan boord zijn 937 passagiers, bijna allemaal joodse vluchtelingen die via Cuba naar Amerika proberen te komen. Maar eenmaal in de haven van Havana ontstaat er paniek, want wat als die joden geen visum krijgen voor Amerika en in Cuba moeten blijven?

Cubaanse kranten eisen dat de haven op slot gaat en op de kade wordt gedemonstreerd tegen de komst van de vluchtelingen. Als zij 453.000 dollar bij elkaar kunnen krijgen, mogen ze van het schip af, maar dat lukt niet en zo ligt de St. Louis stil net buiten de haven. Één passagier snijdt zijn polsen door, een ander neemt een overdosis kalmeringsmiddelen – beiden overleven, maar het is tekenend voor de wanhoop die zich van de passagiers meester maakt.

Na een week moet het schip vertrekken en vaart naar Miami om daar aan te meren, maar ook dat mislukt: de kustwacht eist dat het schip de Amerikaanse wateren verlaat. Vervolgens weigert Canada asiel, omdat, zo zegt het: “er anders scheepsladingen vluchtelingen zouden kunnen volgen,” en ook Paraguay, Colombia, Argentinië en Venezuela houden de poorten stevig op slot. En dan zit er uiteindelijk niets anders op dan terug te keren naar Europa waar schoorvoetend en onder grote druk België, Nederland, Frankrijk en Engeland iedere een deel van de vluchtelingen opnemen.

Aquarius

In haar boek Niemand wil ze hebben: Europa en zijn vluchtelingen beschrijft journaliste Linda Polman deze gebeurtenis en laat zien dat er schokkend weinig van de geschiedenis is geleerd. Want 79 jaar later, in juni vorig jaar dus, gebeurt er aan de zuidkust van Europa iets zeer vergelijkbaars: de Aquarius, een reddingsschip van Artsen Zonder Grenzen, vaart noodgedwongen 12 dagen rondjes in de Middellandse Zee met 629 vluchtelingen aan boord. In alle havens langs de route weigeren de autoriteiten het schip toegang, waaronder het eiland Malta dat vindt dat het maar moet terugkeren naar Libië, Tunesië of Lampedusa – zolang het maar niet in hun ‘backyard’ is. Er is dan nog voor drie dagen water en eten aan boord en volgens de kapitein worden de mensen op het scheepsdek ‘levend geroosterd’ door de hitte en uiteindelijk is Spanje als enige land bereid om de mensen een asielaanvraag toe te staan.

Malta

Zo niet Malta. Een andere schrijver, Ilya Leonard Pfeijffer bezoekt dit eiland in 2015, net na de gigantische scheepsramp voor de kust van Libië waarbij bijna 900, voornamelijk jonge Afrikanen verdronken. Slechts 24 lichamen konden worden geborgen en zijn op het eiland begraven.

Pfeijffer bezoekt de graven en verdiept zich in het Maltese vluchtelingenbeleid dat vanaf 2009 drastisch blijkt te zijn aangescherpt. Schepen met migranten aan boord worden vanaf dat moment niet meer toegelaten tot de Maltezer territoriale wateren en zij die het eiland toch weten te bereiken, worden zonder pardon vastgezet in de gevangenis. Zo moet het straatbeeld aantrekkelijk blijven voor de toerist en Pfeijffer schrijft daar in zijn boek Grand Hotel Europa het volgende over:

En zo ben je nergens in Europa dichterbij Afrika dan op Malta, maar is Afrika er verder weg dan waar ook in Europa. Het enige wat het eiland nog kan verkopen is zijn rijke historie. En daarom wil het bezoekers aantrekken die komen voor die historie, en moet het bezoekers weren die op zoek zijn naar een toekomst.

Handelingen 27 en 28

Misschien hangt die focus op het verleden op Malta ook wel samen met het beroemde bijbelverhaal dat er is gesitueerd en dat we net lazen – alleen getuigt dat verhaal wel van een volstrekt andere realiteit. Ok, ook hier is sprake van een schip op de Middellandse Zee, in dit geval met aan boord 276 mensen, velen van hen gevangenen, onder wie Paulus. Er steekt een storm op en het schip dreigt vast te lopen op de Syrthe –een beruchte zandbank voor de kust van het huidige Libië. Na twaalf dagen – ook weer een toevallige overeenkomst met de Aquarius komt er dan uiteindelijk toch land in zicht – Malta. Maar vervolgens wordt het schip niet uit de territoriale wateren weggestuurd of de bemanning achter slot en grendel gestopt, maar welkom geheten, met zoals het er staat: meer dan gewone menslievendheid – ‘filantropia’ heet dat, in de Griekse grondtekst. Op het strand leggen de eilandbewoners een vuur aan waar ze samen met de verkleumde reizigers omheen gaan zitten – een mooier beeld van gastvrijheid kan ik niet bedenken.

Dan wordt Paulus door landeigenaar Publius  gevraagd of hij zijn zieke vader kan helpen. Paulus geeft gehoor aan die vraag en geneest hem en na hem nog vele anderen.

Daarmee gaat het verhaal volgens mij niet zo zeer over de eventueel bovennatuurlijke gaven van Paulus, maar laat het vooral zien wat er kan gebeuren als nieuwkomers op een waardige manier worden behandeld – niet als een tsunami van gevaarlijke profiteurs of als bedreiging van de eigen identiteit, maar als mensen met talenten. En dat als die talenten zich kunnen ontwikkelen, dat een letterlijk genezende werking voor een samenleving kan hebben.

riace
Riace Beeld door: Flickr/RV

Riace

Dat begreep ook de burgemeester van het Zuid-Italiaanse Riace. Dat dorp was langzaam bezig te veranderen in een spookstadje omdat alle jonge mensen er waren weggetrokken, maar hij, Domenico Lucano, bedenkt een plan. Om te overleven nodigt hij migranten juist uit in het dorp en biedt hen opleidingen aan en richt verenigingen op waarin lokale bewoners workshops over vergeten ambachten geven aan de migranten. En dat werkt, want samen renoveren ze vervolgens straten en huizen. Scholen gaan weer open, bussen rijden vaker, er komt een nieuwe bibliotheek en leegstaande huizen worden opnieuw bewoond. Afrikaanse moeders verzorgen Italiaanse oudjes, die weer op hun kinderen letten en zo ontstaat er iets van een nieuwe samenleving – misschien wel een beetje zoals het Malta in het bijbelverhaal. Helaas is Lucano onder het ultrarechtse beleid van Salvini gearresteerd, maar het dorp in deze samenstelling bestaat nog steeds en heeft het inmiddels geschopt tot het Riace-model: een schoolvoorbeeld van geslaagde integratie.

Opnieuw geboren

Wat kan dat ons leren? Hoe moet dit verhaal ons bemoedigen terwijl we over enkele minuten een inktzwarte lijst voorgelezen krijgen met zóveel namen van zóveel mensen die nooit vaste grond onder hun voeten hebben weten te vinden? Geen strand met een kampvuur, geen dorp met een bibliotheek, geen Europa dat hen welkom wilde heten –maar mensen gestorven aan de hoop.

We moeten eerlijk zijn: niemand hier vanmiddag aanwezig kan morgen aan een bureau een nieuw en humaan Europees vluchtelingenbeleid uitstippelen. Maar het feit dat u hier bent, dat wij hier samen zijn vanuit al die verschillende achtergronden, getuigt van gedeelde betrokkenheid en mededogen met deze mensen. Dát is op zich al bemoedigend. Laten we dat vasthouden, daarbij de Paulus-tekst indachtig; dat we die nieuwkomer zonder angst begroeten – hij die van zo ver is gekomen, zij die een mens is met een verhaal, die dingen heeft doorstaan die wij ons niet kunnen voorstellen. Dat is eigenlijk een buiging waard, of op z’n minst een schouderklop en een arm om iemand heen. En zo worden wij mensen met elkaar opnieuw geboren.

Moge dat zo zijn.

U kunt gratis verder lezen

Klik deze melding weg via het kruisje. Maar goede artikelen schrijven kost geld. Steun daarom onze schrijvers en word al vanaf € 5 per maand Vriend/in van Nieuw Wij.

Ik lees eerst het artikel verder.
geeske

Geeske Hovingh

Coördinator Wereldhuis

Geeske Hovingh is coördinator van het Wereldhuis, een project van de Protestantse Diaconie voor en door ongedocumenteerde migranten.
Profiel-pagina
Nog geen reactie — begin het gesprek.