Geloven in de toekomst: goddelijk opium of hemelse openbaring?

Volgens de trendwatcher is de opkomst van de hutspotreligie op termijn onafwendbaar omdat spirituele waarheden onherroepelijk aan het licht komen, bijvoorbeeld binnen institutionele religies: “Ik denk dat de hutspot venijniger gaat worden. Zo zal het voor de Rooms-katholieke Kerk steeds moeilijker worden om verborgen kennis geheim te houden; WikiLeaks openbaart nu bijvoorbeeld dat deze kerk geen verstand van moderne media heeft. Twintig procent van de Nederlanders gelooft bijvoorbeeld onder invloed van het hindoeïsme en boeddhisme in reïncarnatie, waar het vroegere christendom meer affiniteit mee had dan het latere. Ook het geloof in astrologie en ley-lijnen waarop kerken, tempels en andere gebedshuizen eens gebouwd werden, zal toenemen.” Ook ziet Bakas steeds meer mensen op een prechristelijke manier contact zoeken met het hiernamaals: “…zoals glaasjesdraaien op Urk. Dat gebeurt nu in het hele land.”
Het relishoppen waarbij zinzoekers hun persoonlijke spirituele behoeften bepalen, kan misschien wel berekenend genoemd worden, maar de hutspotgod zelf is volgens Bakas in moreel opzicht allesbehalve egoïstisch of onverschillig. Juist integendeel: hij ziet dat steeds meer mensen een “oprechte en wenselijke zoektocht naar reinheid en rechtvaardigheid” ondernemen. De mantel der liefde wordt hierdoor tijdelijk onthuld, en wolfskleren zichtbaar: “Kijk bijvoorbeeld naar de katholieke kerk: ze komen telkens met van die onzin over het seksleven van mensen, terwijl we zien dat ze zelf overal pedo’s liefkozen! (…) Maar ik geloof echt dat de reine geest altijd vrij is om in alle vrijheid een geloof af te vallen en de hemelswil te vertalen…dat weten de reinen der islam ook wel, en daarom heffen ze de doodstraf op. Vorig jaar gingen er overigens drie moskeeën failliet wegens het gebrek aan gelovigen.”
Bij de Germanen ging het er heiliger aan toe: zij werden bij het zoeken naar waarheid en schoonheid tenminste volledig omarmd door vrijheid en niet ingesloten binnen de zuilen van oude gebedshuisjes. “Nou, wat hebben we veroverd? Tegenwoordig laat ons geloof velen vrij om uit dit land te vertrekken.”
Bakas betwijfelt of Nederland anno 2050 nog even vrij is als nu: “Ook het liberale Turkije van Atatürk is nu een stuk minder liberaal geworden, hoe onvoorstelbaar dat enkele decennia geleden ook leek.” Hij verwacht dat religieuze intolerantie (“vaak gekenmerkt door meer of minder, actief of passief geweld”) niet uitsluitend binnen islamitische gebedshuizen gepredikt zal blijven worden. “Christenfundi’s kunnen er ook wat van hoor. In de film Brokeback Mountain zie je hoe gewelddadig Amerika’s plattelandsmensen homo’s vermoorden in naam van de bijbel.”
Toch zal volgens Bakas in het algemeen slechts een kleine groep fundamentalisten ‘de hutspot’ en ‘de orthodoxie’ als twee onverenigbare en aparte geloofswegen blijven zien. Het gaat daarbij vooral om degenen die hun psychologische zekerheid zullen willen versterken in (geloofs)gemeenschappen die door de mondialisering juist bedreigd worden of uiteenvallen.
De trendwatcher sluit desalniettemin niet uit dat ook veel hutspotgelovigen, juist vanwege onze natuurlijke behoefte aan gemeenschapszin, hun toevlucht tot geloofsgemeenschappen blijven zoeken. Bakas voorziet bijvoorbeeld de groei van een milieukritische ‘Groene Kerk’, een internationale beweging waarbij ecologische ethiek een belangrijke rol speelt. Maar ook de traditionele kerken kunnen weer herleven, mits onze ‘hutspotgeest’ niet tot doofpotten wordt gedwongen maar zich vrijelijk kan wijden aan het kritisch overwegen van geloofsdogma’s.
Wishfull thinking of niet? Er kunnen in elk geval geloofsverschillen bestaan over de daadwerkelijke morele tolerantie waartoe de hutspotgod ons laat verleiden. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de levensbeschouwelijke visies waarmee Josien Krosenbrink en Rawie Sewnath de toekomstverwachtingen van Bakas becommentariëren.

Eenheid, eigenheid en erkenning van vrouwelijkheid

Krosenbrink is coach en aardehoedster bij het Centrum Indianenverhalen. Evenals Bakas ziet ook zij het herontdekken van ons spirituele ego, waarbij mensen overigens steeds meer het paranormale en ongeziene ervaren, als een universele ontwikkeling.
Omdat de aardehoedster daarmee niets nieuws aan de hemel ziet, vindt zij de term new age als benaming voor een gloednieuw spiritueel tijdperk echter niet passend: “(…) in feite is er geen sprake van een nieuw, maar oeroud proces waarbij telkens weer gezocht wordt naar onze spirituele wortels.”
Krosenbrink doelt daarmee op een evenwichtsherstel tussen mannelijkheid en vrouwelijkheid – zoals jin en yang – in onszelf en in de wereld in het algemeen: “Ik denk dat we een boeiende overgangstijd doormaken, naar een tijdperk waarin het vrouwelijke (het hart en de intuïtie) weer meer tot haar recht komt. Die overgang gaat niet zonder strijd: het duistere in de wereld geeft zich niet graag gewonnen, maar komt toch steeds meer in het licht… We gaan daarom wel toe naar meer harmonie, maar daarvoor worden oude machtstructuren zichtbaar gemaakt en omver geworpen.” Van oudsher paternalistische instituten, waaronder kerken, zullen hun dogma’s dan ook (moeten) aanpassen; vooral waar het gaat om de onderdrukking van vrouwen en van vrouwelijkheid binnen mensen. Onder andere een pleidooi voor de erkenning van de rol van vrouwen, homoseksuelen en transgenders in de wereld.
Toch stelt Krosenbrink grenzen aan zowel de voorspelbaarheid als wenselijkheid van een mondiale en spirituele hutspot. “Ik denk dat de grenzen tussen religieuze bewegingen steeds minder statisch afgebakend zullen worden… waarbij ik zelf pleit voor een eenheid waarin verscheidenheid en eigenheid gerespecteerd worden.”
Is het echter niet irrealistisch om bij morele tegenstellingen tussen individuen of groepen te spreken van ‘eenheid’? Daarover zegt Krosenberg dat je kunt proberen om je (goddelijke?) mening uit te dragen, hoewel “integere mensen of groepen altijd zullen weten dat hun eigen vrijheid ophoudt waar de vrijheid van een ander begint (…). Ware leiders zeggen: ‘Volg mij niet, vind je eigen weg’. De geloofsweg naar vrede begint en eindigt daarom bij innerlijke zelfverkenning en zelfacceptatie.”

Zelfvermijding: de hutspot als ‘spirituele bypass’

Rawie Sewnath, geestelijk verzorger met een hindoe- identiteit en voorzitter van de Sew-a-nath Foundation, staat sceptischer tegenover dit wensdenken: lopen steeds meer hutspotgelovigen innerlijke problemen juist niet uit de weg? Sewnath vermoedt dat meer en meer mensen hun toevlucht zoeken tot verschillende meditatiepraktijken of bijvoorbeeld ‘aura-readers’ om tijdelijk te ontsnappen aan dieper liggende persoonlijke, existentiële en psychologische problemen. “Velen maken tegenwoordig een ‘spirituele bypass’ naar bijvoorbeeld het boeddhisme. Ik zie dat als een vorm van escapisme of vermijdingsdrang”.
Hoewel het volgens Sewnath waardevol is om geloofswaarheden persoonlijk te onderzoeken, vindt hij het nadelig voor individuen zich daarbij te ontwortelen uit de religieuze traditie van de eigen (voor)ouders: “Ik denk dat zulke new ager’s of hutspotgelovigen de vaste grond kwijtraken die ze nodig hebben…en ben ervan overtuigd dat er binnen elke religieuze traditie meditatieve, contemplatieve en mystieke wegen zijn die tot geloofsgroei kunnen leiden.”
Tegenwoordig laten wij ons liever verslaven aan spiritueel opium, dan religieus toewijden aan de confronterende, soms strenge doch rechtvaardige ethiek van de traditionele geloofstraditie. Zo lopen we vanzelf problemen tegen het lijf: “Bijvoorbeeld een te grote materiële gehechtheid, sociale onthechtheid en eenzaamheid of het ‘verafgoden van andersdenkenden.’”
Volgens Sewnath is een actieve en kritische geloofshouding vereist om te onderzoeken hoe en waarom de eigen religieuze wortels van betekenis zijn voor persoonlijke en sociale harmonie. Want bestaat Hét Hindoeïsme wel? “(…) Als je het Nederlands hindoeïsme gaat vergelijken met Indiaas hindoeïsme, blijken er op sommige vlakken enorme verschillen te zijn.” In dit verband zou hij hindoes willen aansporen om verkeerd vertaalde en nageleefde hindoe geschriften kritisch te bestuderen: “Veel hindoes en niet-hindoes hier geloven bijvoorbeeld in 330 miljoen verschillende goden, polytheïsme, terwijl heel veel anderen geloven in het monotheïstische godsbeeld (…).” Ook ziet hij het vegetarisme van de hedendaagse hindoe als een Gandhiaanse en boeddhistische inventie die onterecht deel uitmaakt van het hindoeïstische geloofsbeeld in Nederland: “…de meeste hindoes eten trouwens vlees.”
Het herontdekken van religieuze authenticiteit en eigenheid is in Sewnath’s optiek bovendien belangrijk zo niet noodzakelijk om conflicten tussen andersdenkenden te verhelderen en, uiteindelijk, op te lossen: “Ik zou voorzichtig willen stellen dat langs de weg van verscheidenheid gezocht moet worden naar eenheid.” Te vaak draaien multiculturele debatten in het Westen volgens hem om overeenkomsten, te weinig brengen zij vooroordelen of realistische ethische verschillen aan het licht. “Neem bijvoorbeeld het thema van geweldloosheid, een bij hindoes heel actueel thema waar bijvoorbeeld het ideaal van ‘vegetarisme’ aan wordt ontleend. Afgezien van het feit dat hindoes eeuwenlang vlees hebben gegeten, zie je dat er een duidelijk verschil bestaat tussen christelijke en onvoorwaardelijke geweldloosheid enerzijds, en de legitimiteit van soms gepast geweld volgens het hindoeïsme anderzijds. Het zou verrassend zijn om van elkaars opvattingen te leren.”

Je kunt je afvragen in welke opzichten morele gemeenschapszin en eigenheid wenselijk of voorspelbaar zijn. Hoewel de bovengenoemde visies daarop verschillend lijken, kunnen zij misschien wel degelijk met elkaar verenigd worden. Wat dat betreft is het laatste woord aan de toekomst. Aan een tijd waarin (onderkende, irrealistische en verrijkende) verschillen aan elkaar verbonden blijven: zeker in conflict, maar hopelijk meer in harmonie.