Toen broeder Christian de Chergé, prior van de monnikengemeenschap van Tibhirine in Algerije, in 1993 door de regering werd aangeboden om het klooster van zijn gemeenschap met wapens de (laten) verdedigen, wees hij dat af. Zijn medebroeders waren het daar niet zonder meer mee eens. Ze verweten hem vooral dat hij het principe van geweldloosheid dat hij ontleende aan zijn identiteit als christelijke monnik, vanzelfsprekend voor hen allen naar voren bracht. Ze werden tenslotte door terroristen bedreigd. Op kerstavond gebeurde dat weer. Broeder Christian maakte aan de aanvoerder van de terroristen duidelijk dat hij binnen mocht komen, maar dan zonder wapens omdat ze het feest van de vredevorst vierden. Hoe naïef kun je zijn? Toch liep het goed af, althans zoals het in de beroemde film Des Hommes et des Dieux wordt getoond. Christian gaf de terrorist een hand – een hand waar veel bloed aan kleefde. Maakte hij zijn eigen handen daardoor vuil? Niet vanuit het oogpunt van zijn ideaal van geweldloosheid. Moesten anderen hem daarin volgen? Ze moesten niets, worstelden, en deden het uiteindelijk toch.
Het gevecht van de broeders was vooral inwendig van aard. Moesten ze terug gaan naar hun thuisland Frankrijk zoals hen eveneens keer op keer werd aangeboden? Het ene tragische bericht volgde op het andere: slachtoffers aan alle kanten. In de vele discussies die ze met elkaar voerden, kwamen ze er niet uit. Het was geen kwestie van debat, niemand kon en hoefde de ander te overtuigen. Wel steunden ze elkaars zoektocht. Ze besloten dan ook dat ieder afzonderlijk zijn keuze moest maken. Niets was onmogelijk, alles geoorloofd: blijven en vertrekken. Uiteindelijk bleven ze allen.
Dat had ook anders kunnen zijn. Het is niet onverantwoord wanneer je geweld ontvlucht, in tegendeel. Toch is ook het ideaal van de standvastigheid een weg om civiel verzet te plegen. Dat houdt niets anders in dan de mensen om je heen zonder voorwaarde te dienen, en te bidden voor wie je achtervolgen. Broeder Christian deed dat in een scene van de film: hij bad voor de terrorist die gedood was. De gezagsdrager, officier van het leger, nam het hem niet in dank af, maar liet hem wel met rust.
Uiteindelijk liep het met de monniken van Tibhirine niet goed af, althans naar menselijke maatstaven. Ze werden op 26 maart 1996 uit hun klooster ontvoerd en vermoord. Tot op heden weet niemand precies wat er gebeurd is. Mij raakt daarbij het meest dat het heel lastig is om etiketten te plakken op wie nou goed en wie slecht is, wie overwinnaar en wie verliezer. Is dat relevant? Zeker, vanuit moreel oogpunt, ook met betrekking tot de politieke situatie en de dilemma’s waar de mensen in Algerije en zo veel andere situaties van onrecht zich in bevonden en bevinden: Oekraïne, Rusland, Jemen en ga zo maar door.
Vanuit spiritueel oogpunt telt dat de monniken uit vrije wil geweldloos standvastig bleven. Ze waren geen vechters en ook geen helden, maar wel heiligen. Niet voor niets werden ze dan ook op 8 december 2018 zalig verklaard. Niet om hen gelijk te geven of als een soort postume rechtvaardiging van hun keuze, maar als teken van hun authenticiteit en trouw aan hun heilige principes. De kracht daarvoor putten ze trouwens uit de stilte en het gebed. Wanneer de bewapende helikopters het klooster naderen, zongen ze de psalmen, arm in arm, hoe verschillend ze ook waren.
Het verhaal van de broeders van Tibhirine houdt mij de afgelopen weken enorm bezig. Hun gebed was letterlijk een ontwapenend gebed toen de terroristen hun wapens niet mee naar binnen namen omdat de monniken kerst vierden, het feest van de vredevorst. En het was ook ontwapenend toen de messen uiteindelijk toch getrokken werden want hun getuigenis was sterker dan het geweld. Oh ja? Is dat niet bijna cynisch wanneer je er echt mee geconfronteerd wordt?
Wederom heb ik geen antwoord, en weet ook niet, al ben ik zelf monnik, wat ik in die situatie zou doen. Hoe zou ik me opstellen wanneer ik vandaag in Oekraïne of in Rusland zou leven, in Jemen en op zo veel andere plaatsen? Wel weet ik dat ik me door de geweldloze standvastigheid van de broeders bemoedigd zou voelen om mijn eigen weg te zoeken, hoe lastig, wellicht uitzichtloos, dat ook moge zijn. Want het heilige ideaal van geweldloosheid, de kracht van standvastigheid, is niet weg wanneer je je eigen afweging maakt. Ze zijn een permanente provocatie voor jezelf en voor je omgeving – een heilzame provocatie.
Ik herken me in wat je schrijft, Thomas. Ik behoor tot een van de zogenaamde vredeskerken, de doopsgezinde. Natuurlijk zijn we allemaal voor vrede, maar zelf de weg van vrede gaan? Op weerloze wijze, zoals de monniken van Tibhirine? Dat vraagt moed. Dat vraagt een innige relatie met de Eeuwige. Ik las net het evangelie voor Witte Donderdag; Jezus wist waar hij vandaan kwam en waar hij naar toe zou gaan. Ik denk dat we alleen vanuit dit Godsvertrouwen onze natuurlijke neiging tot zelfbehoud kunnen overwinnen. Maar of ik het zelf zou kunnen, als het erop aan zou komen… Die vraag durf ik niet te beantwoorden.