De tekst op de website van Pax werd al tijdens de lockdown geschreven; daarin lezen we hoe volgens de auteurs de crisis juist mensen opnieuw bij elkaar bracht: de afzondering door het thuis blijven verbond ons op een onverwachte manier, en gaf een nieuw bewustzijn van afhankelijkheid van elkaar en van de wereld. Ik herken dat gevoel, maar wat is er nu, in september, van over? Kunnen we wel ‘goed zijn voor onszelf én voor de ander’, en kan ‘vrede ons met alle anderen verbinden’, zoals de tekst een beetje idealistisch besluit, terwijl we tegelijkertijd ‘niet allemaal één zijn’, en de ‘diversiteit schuurt en pijn doet’? De tekst worstelt duidelijk met het probleem dat in het thema schuilt.
Intussen zijn grote groepen mensen weer vooral ‘goed voor zichzelf’, en leven ze alsof het virus hen niet kan raken, en zelfs alsof het niet bestaat: denk aan de gênante complotdenkers die Nieuwsuur al sinds mei 2020 uitgebreid in beeld brengt. Weg crisis, weg verbinding…
Thuis blijven zonder thuis…
Dat verschillen ‘pijn doen’ bleek me de afgelopen weken eens te meer als ik keek naar de beelden van kamp Moria op Lesbos. De vrouwen met hun peuters aan de kant van de straten, de wanhoop van de brandstichters, het zet ónze crisis wel in een bleek licht. Wij kúnnen in elk geval nog thuis blijven in onze viruscrisis; op Lesbos is het virus niet de crisis, maar de thuisloosheid die hoort bij het vluchtelingenbestaan. ‘Thuis blijven’ wordt dan tot een wrange oproep:
In de ‘verdiepingstekst’ bij de Vredesweek wordt terecht deze muurschildering in een Syrisch vluchtelingenkamp getoond en besproken: we hebben mooi praten over verschillen die ‘schuren’, maar zouden we niet eerst eens dít verschil uit de wereld helpen? Dat de één een huis heeft en miljoenen anderen op straat leven?
De verdiepingstekst haalt het werk van mijn collega Hans Alma aan, die stelt dat verbinding moet worden begrepen als iets ‘wederkerigs’, als een ‘resonantie’ (de term komt van Duitse filosoof Hartmut Rosa) tussen de mensen en hun leefomgeving. Daar ligt precies het probleem dat het thema van de Vredesweek 2020 tot uitdrukking brengt. Want van wederkerigheid tussen ons en de vluchtelingen is geen sprake zolang zij niet eens een leefomgeving hebben…
Vrede en de neoliberale vrijheid
De schandalige ‘deal’ over de crisis in kamp Moria, die de Nederlandse regering op 10 september 2020 sloot, is een nieuw dieptepunt in de continuing story van een neoliberale politiek die telt en rekent volgens de logica van belangen en verschillen: honderd mogen erin, honderd anderen houden we tegen. En ik moet Saskia Noort uit haar droom helpen – al voel ik mee met haar woede over de deal… Zij kopte op 12 september 2020 in het Algemeen Dagblad dat ‘Nederland feitelijk al geregeerd wordt door Wilders en Baudet’. Was het maar zo simpel: de perverse logica van de Moria-deal is niet die van populisten, racisten en vreemdelingenhaters. Het is de logica van onze toch zo redelijke, fatsoenlijke premier, van zijn kabinet en van de partijen die het steunen.
De logica die zo’n deal mogelijk maakt is niet alleen maar een knieval voor het opkomend nationalisme. Het is de logica van de neoliberale vrijheid. De donkere kant van die vrijheid is dat de Europese landen kampen bouwen voor mensen die van ‘ons’ verschillen omdat ze voor onze (economische, politieke, sociale, culturele) belangen niet interessant zijn en feitelijk alleen maar lastig. Daarom voelen we ons vrij om ze buiten de deur te houden. En daarom sluiten we deals tussen coalitiepartijen: niet om te helpen, maar om, zoals Jesse Klaver het op 17 september in het Kamerdebat uitdrukte, ‘een politiek probleem op te lossen’.
Barsten in het kristalpaleis
En toch, lopen we daarmee niet achter de feiten aan? De verbinding met elkaar, wereldwijd, is geen vraag meer maar een gegeven, stelt de verdiepingstekst voor de Vredesweek 2020 terecht. Zij die vluchten voor armoede, klimaatverandering of oorlog zullen blijven kloppen op de ramen van wat de filosoof Peter Sloterdijk het Europese ‘kristalpaleis’ noemde. En die ramen houden het niet al te lang meer…
Laten we de Vredesweek 2020 gebruiken om tegen die zo vertrouwde maar gevaarlijke neoliberale vrijheid te vechten. Hoe kunnen wij, die een leefomgeving hebben, ons verbinden met hen die geen leefomgeving hebben? Hoe kunnen we ons kristalpaleis ombouwen tot een werelddeel dat zijn naam eer aan doet? Als we die vraag niet voorop stellen, blijft ‘vrede die verschil verbindt’ een mooie, maar machteloze slogan.
Deze opinie is oorspronkelijk gepubliceerd op www.voormeervrijzinnigheid.nl.
