De straatjongens – zonder goede school of hoop op wat dan ook – hangen als altijd op straat en ronselen en klieren of werken in plaats van naar school te gaan. Maar de schoolgaande jeugd van Cairo, die niet zelden naar peperdure elitescholen gaat bij gebrek aan fatsoenlijk openbaar onderwijs, zit opgesloten in huis om tot de late uurtjes haar testen voor te bereiden. Ook de kleintjes van vier zijn al aan een dergelijk rigide systeem onderworpen. Voor iedere miljoen studenten die in Egypte afstudeert zijn er maar een paar studieplekken die enige vooruitgang kunnen bieden. De meeste ouders hebben dan ook maar één droom voor hun kind: dat hij of zij dokter wordt of ingenieur. Iedere andere opleiding biedt nauwelijks kans op een stapje omhoog op de wankele kapotte ladder van de Egyptische samenleving en verbrandt de brug naar de grote wereld daarbuiten.
“Concentreer je!” roept de buurvrouw nogmaals terwijl de buurjongen met diepe denkrimpels de meest complexe rekenkundige formules oplost. Zijn veel jongere zusje studeert Frans, Engels en Duits tegelijk. In Nederland zou ze nog buiten spelen. Maar in Egypte worden kinderen gedrild, net als in India overigens waar het wiskundig examen het moeilijkste ter wereld is. Toch lijkt onze ‘luie’ speelse schoolgaande jeugd in Nederland beter opgeleid. Het onderwijs in landen als Egypte of India kent namelijk geen ruimte voor groepswerk, creativiteit of kritisch denken. Het is stampen, blokken, stampen, tot de schoolbus om vijf uur ’s ochtends toeterend in de straat staat. Het resultaat: doodvermoeide kinderen met wallen groter dan hun ogen en ouders die al even moe zijn en kromliggen om privé-leraren en Engelse scholen te kunnen betalen.
“Ik wil graphic design studeren,” vertelt de buurjongen trots. “In Japan, ik heb gehoord dat de cultuur heel mooi is daar. Heel… respectvol. En ze zijn de beste in graphic design natuurlijk.”
“En daarna?”
“Dan wil ik daar wonen.”
Zijn moeder knikt trots. “Maar daarom moet je studeren! Yallah!”
Het is redelijk onvoorstelbaar dat een jongen uit zo’n arme, vuile achterstandswijk ooit in Japan zal eindigen, maar als hij slim genoeg is en met extreem goede studieresultaten op kan vallen, maakt hij misschien een kans. Maar hij is christen. En dat zal het niet makkelijker maken echt op te vallen. Voor iedere slimme christen is er immers altijd nog wel een slimmere moslim die een net grotere kans verdient.
Maar weg wil hij. En is hij is niet de enige.
In het centrum van Cairo dat door het nieuwe regime druk gerenoveerd wordt en gereinigd van “al het gespuis” (baldadige straatverkopers, revolutionairen en vrije geesten) ontmoet ik Omar Ahmed, de 25-jarige persoonlijke assistent van de beroemde Egyptische feministe Nawal al-Saadawi. Ook hij wil weg uit Egypte. “Weet je wat hier vandaag de trending topic was op Twitter #giveupegyptianID. Zo ver is de situatie nu. Niemand wil blijven. Mijn meeste vrienden zijn al vertrokken. Als vluchteling, of illegaal. Er is hier geen toekomst.”
“Maar jij hebt een goede baan.”
“Waar ik niet voor betaald word.” Hij lacht. “Maar het is niet alleen het werk, was het maar alleen het werk. Het is de cultuur. De collectieve verstikking. De armoede. De vervuiling. Het gebrek aan lucht, ademruimte, schoonheid en de impliciete onderdrukking. Het gebrek aan democratie en echte vrijheid, en er is geen uitzicht op verbetering.”
Dat uitzicht is er zeker niet nu iedere Egyptische jongere zijn toekomst in het buitenland plant. Het land maakt moeilijke tijden door. Niet om het minst door de enorme generatiekloof. Onder de jongeren vond de afgelopen jaren een enorme sociale omwenteling plaats. Hun gedachten over religie, seksualiteit, persoonlijke vrijheid en politiek lijken in niets op die van hun ouders. Terwijl de oudere generatie El-Sisi als de nieuwe Nasser vereert, spreken de jongeren over El-Satan (de duivel).
“Ik droomde vannacht dat El-Sisi mij aanrandde,” zegt mijn nicht Margot (28) diezelfde avond gekscherend terwijl we op weg zijn naar een semi-clandestiene kroeg op het dak van een hotel. “Maar wat is er nieuw? El-Sisi randt het hele land aan.” Ze geeft me een high-five en we lachen luid. Haar jongere zus nog het meest van allemaal.
Omar wil weg. “Maar niet als vluchteling. Ik probeer toegelaten te worden tot een goede universiteit om daar een master te doen. Of een goede baan te krijgen bij een NGO. Daarom werk ik ook al zoveel jaren als PA van Nawal al-Saadawi. Het opent enorm veel deuren – hoop ik.”
Hij is woedend op het grote aantal revolutionairen die de volksopstand tegen Mubarak gebruikten om naar het Westen te vertrekken. “Die zogenaamde activisten hebben in Europa en Amerika mooie banen gekregen. Of die zogenaamde gay-activisten die feitelijk niets hebben gedaan maar nu asiel hebben gekregen. En wat te denken van al die moslimbroeder-aanhangers? Wist je dat vooral Nederland echt enorm veel moslimbroeders asiel heeft verleend? Ze haten Nederland en verachten de westerse vrijheiden, maar profiteren wel van de democratie en naïviteit van jullie overheid om hen vrijelijk toe te laten. Ze gebruiken Nederland en het Verenigd Koninkrijk als uitvalsbasis om in alle rust hun eigen islamitische agenda uit te rollen en het ons in dit land godgans onmogelijk te maken enigszins vrij te zijn. Zij krijgen een uitkering en weet ik wat allemaal. Maar ondertussen heb ik een hele getalenteerde vriend die het land echt moest ontvluchten vanwege zijn seksuele geaardheid en illegaal in Nederland verblijft.”
Mijn nichten hebben ondertussen al lang en breed de huwelijkse leeftijd bereikt, maar zonder een enigszins geschikte kandidaat op het oog, zoeken ze wanhopig naar een uitweg. Ze willen op zichzelf wonen, maar het ontbreekt hen aan geld en iedere toestemming van hun ouders. Ze zoeken naar een baan op niveau, maar zonder zinvolle contacten hangen ze onderaan de ladder.
“Ik heb er alles voor over om naar het buitenland te kunnen vertrekken,” verzucht Monica (20). “Ik studeer af en vertrek.”
“Hoe?”
Ze kijkt misprijzend. “Bij God, ik heb echt geen idee. Europa zit dicht, potdicht, maar wat moet ik hier?”
Mijn neefje van zeventien is ondertussen vastbesloten zich bij zijn familie in Nederland te voegen. Hij is gek op wiskunde en doet er alles aan de eerste te zijn in zijn klas. Hij wil in Delft studeren of Eindhoven. “Maar eigenlijk maakt het niet uit; als ik maar weg kan en in vrijheid kan leven.”
Reham (32) heeft de boot gemist. Ze is getrouwd en heeft twee kinderen. “Ik kom Egypte niet meer uit, maar ik wil reizen. De wereld zien. Maar mijn man weigert dat. En het is moeilijk.”
Zeg maar gerust: vrijwel onmogelijk. De Europese eisen voor een toeristenvisum zijn haast draconisch. Er moet iemand garant staan, de reiziger moet over een ziektekostenverzekering met een minimum vergoeding beschikken, een peperduur visum aanschaffen, het ticket al hebben gekocht en een financiële proef doorstaan. Maar zelfs als aan al deze eisen is voldaan kan men nog worden afgewezen, vanwege een mogelijk ‘vluchtgevaar’ zoals een familielid van mij overkwam. Ook voor de rest van de wereld is een visum (met een goede reden) nodig. De vijf landen die geen visumeisen hadden voor Egyptenaren hebben na de opkomst van de Islamitische Staat nieuwe eisen doorgevoerd. En dan is er nog de regel dat iedere Egyptenaar een uitreisvergunning van het ministerie van Binnenlandse Zaken nodig heeft. Voor zover de uitweg naar buiten – al is het maar voor een vakantie van een week.
Zonder perspectief op werk of huwelijk en zonder de noodzakelijke persoonlijke vrijheid tot zelfontplooiing en het maken van vrije keuzes, zal de vluchtelingendruk richting Europa slechts toenemen. Het hernieuwde gevoel van staatsrepressie werkt slechts averechts. In het huidige Egypte is geen ruimte voor onafhankelijke journalisten, kunstenaars of activisten. Toch zijn er meer dan ooit. De nieuwe generatie die in het postrevolutionaire Egypte opgroeit, barst van het talent, van de dromen en ideeën en is kritischer dan ooit. Maar de jongeren staan aan de kant en houden zichzelf aan de kant. In plaats van in eigen land iets te willen veranderen dromen ze slechts van een toekomst ver weg en twitteren ze over #togiveupegyptianID.
