Van der Ham beschouwt atheïsten als een groep. “Ongelovigen vormen met 16,3 procent de grootste levensbeschouwelijke stroming, na het christendom en de islam (…). Op veel plaatsen in Europa en Oost-Azië vormen ongelovigen zelfs de meerderheid,” zo schrijft hij in een opiniestuk in Trouw (9 december). Deze groep – in Nederland georganiseerd rond het Humanistisch Verbond – komt nu dus op voor de belangen van de eigen groep.
Belangenbehartiging is legitiem. Toch krijg ik er geen warm gevoel van. Atheïsten die opkomen voor atheïsten en christenen die opkomen voor christenen. Tja, dat ligt zo voor de hand. Je schenkt aandacht aan mensenrechten – maar wel volgens de oude lijnen van de verzuiling. Rond de ‘Dag van de Mensenrechten’ op 10 december moet het gaan om iets radicaal anders.
Omdat vooral in islamitische landen vrijheid onder druk staat, komt religie in het algemeen en de islam in het bijzonder al makkelijk in het verdachtenbankje. Je zou bijna vergeten dat er ook landen zijn waar moslims worden vervolgd. En ook dat atheïsme – bijvoorbeeld als staatsideologie in China en Noord-Korea – vrijheidsbeperkend en onderdrukkend kan uitpakken.
Even terug naar eigen land. Gisteren bepaalde de Raad van State dat de Turks-Islamitische gemeenschap in Ede een nieuwe moskee mag bouwen in Ede-Zuid. De laatste bezwaren tegen de bouw van deze moskee zijn door de Raad van State van tafel geveegd. Jarenlang blokkeerden bewoners van het Veluwse Ede – dat vol met kerkgebouwen staat – de bouw van de moskee. Zijn het niet juist moslims die in ons land in het verdomhoekje zitten?
In Oslo hebben gisteren – op de Dag van de Mensenrechten – de jonge moslimvrouw Malala Yousafzai en de oudere hindoe Kailash Satyarthi de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt gekregen. Voor hen is religie juist een bron van inspiratie om af te wijken en hun nek uit te steken, zoals voor atheïsten het niet in God geloven de inspiratiebron is.
Maandelijks zet ik samen met anderen in mijn protestantse geloofsgemeenschap na afloop van de zondagse viering handtekeningen om gewetensgevangen vrij te krijgen. De kaars van Amnesty International brandt dan nadrukkelijk. Soms gaat het om een christen, soms om een moslim, soms om een hindoe, soms om een atheïst. Meestal staat er niet bij wat de levensbeschouwing van de betreffende gewetensgevangene is omdat dit niet relevant is. Het gaat om mensenrechten en om gerechtigheid en vrede.
Er zijn ook kerken met een nadrukkelijke focus op vervolgde geloofsgenoten: de eigen levensbeschouwelijke groep. Ik voel me daar minder op mijn gemak. Het Humanistisch Verbond doet mij – vanwege de actie van deze week – een beetje denken aan zo’n gemeenschap waarin het eigen gelijk beschermt moet worden tegen de boze, andersdenkende, buitenwereld.
Van der Ham schrijft dat vrijheid voor atheïsten niet op zichzelf staat en deel uitmaakt van de vrijheid van levensbeschouwing in brede zin. Dat is een open deur. Waarom dan toch zo’n specifieke actie uitsluitend voor de eigen groep? De actie is volstrekt legitiem, laat daarover geen misverstand bestaan. Maar suggereer niet dat vooral atheïsten martelaars zijn van de vrijheid. Ook religie kan reden zijn tot vervolging en kan mensen in hun eigen kracht zetten en volop inspireren om in verzet te komen tegen onrecht.
