Sylvia komt uit het noorden van Zambia, vlakbij de grens met de Democratische Republiek Congo. We waren de afgelopen week samen in de stad Ndola, wat niet ver van haar geboorteplek ligt. Ik gaf er les op de Evangelical University (tegenwoordig meer oecumenisch), Sylvia zat onder de studenten en samen trainden we in het weekend een groep kerkleiders, tenminste dat was het plan.
Echter op de ochtend van de training, ontving Sylvia een telefoontje van haar vader: kun jij met mij naar het ziekenhuis voor een ‘check up’. Sylvia zegt: vanmiddag ben ik er weer, maar ik weet wel beter, dit gaat lang duren. Haar vader heeft uitgezaaide kanker en zou al jaren geleden hieraan overleden moeten zijn. Hij houdt het echter nog steeds vol, een wandelende dode. En dat zonder significante pijnmedicatie zoals morfine en levend op de farm van de familie. Vanaf die farm is het drie uur lopen naar de weg. Soms kun je even bij iemand achter op een (motor)fiets hoppen, maar vaak is het … lopen. Stel je voor om op deze manier naar het ziekenhuis te moeten. Ach, het is nu eenmaal zo.
Wat een contrast met het verhaal van mijn schoonmoeder. Een dag voor deze training, ontving ik een telefoontje van thuis dat zij stervende was. Binnen een uur ontving ik een tweede telefoontje, ze is in alle rust gestorven in het verpleeghuis waar ze de laatste acht maanden verbleef. Met behulp van medicatie, is haar het sterven gemakkelijker gemaakt. Vorige week vrijdag was de begrafenis. Een herdenken met familie en vrienden. Rustig liepen we op geasfalteerde kronkelweggetjes rond mijn kleine geboorteplaats in het Noorden van Groningen naar het kerkhof. Wat een verschil met de wereld waar ik twee dagen eerder nog volop in zat.
Door het jaar heen geef ik een aantal vakken op een Afrikaanse universiteit. Ik doe dat in Ougadougou (Burkina Faso), Ndola (Zambia) en online in Bamenda (Kameroen). Tijdens mijn eigen theologiestudie zat ik in de klas met Afrikaanse pastors en werden de lessen gegeven door een scala van docenten over de hele wereld. Zo werden de cultuur vakken gegeven door een Ghanese docent, de lessen hermeneutiek door iemand uit het Midden-Oosten en wereldreligies door een docent uit Maleisië. Tijdens mijn master volgde ik een zelfstudievak over de pinksterbeweging in Afrika en het vak charismatische vernieuwingen over de hele wereld. Aan kennis geen gebrek. Toch zijn de gesprekken die ik nu al meer dan twintig jaar voer op Afrikaanse bodem, het meest leerzaam. Vroeger in het pikdonker rondom een vuurtje in de bush, nu in een redelijk comfortabel appartement op de campus van een universiteit.

Zo ook afgelopen week met Sylvia. We kennen elkaars familie en omstandigheden, hebben over en weer bij elkaar gelogeerd en als we samen zijn, is dat vaak voor meerdere weken. Ze vertelt van gewoonten binnen de cultuur, zoals het feit dat het heel normaal is dat een jong meisje ‘s nachts wordt bezocht door een oom of neef. Veel vrouwen zijn stelselmatig misbruikt in de jeugd door een familielid. Het is een publiek geheim wat tot aan de dag van vandaag normaal wordt gevonden. Geen hashtag Metoo of vrouwen die in actie komen. Het is nu eenmaal zo.
Net zoals het tekort aan middelen voor goede zorg. Zo had Sylvia’s Mozambikaanse echtgenoot een complete black out met het gevolg dat zijn mond scheef hing en zijn arm verlamd was. Ik denk dan aan een beroerte. Ze zijn naar het ziekenhuis geweest in Beira, de tweede stad van Mozambique, waar hij met paracetamols weer naar huis is gestuurd. Sylvia’s man weet er zelf niets meer van en merkt wonderlijk genoeg geen gevolgen, maar het contrast – zelfs in het jaar 2023 – is enorm groot. Ik probeer tegen beter weten in er bij Sylvia op te hameren dat ze moet pleiten voor nader onderzoek. Het gaat toch niet gebeuren, ook al zouden ze erom vragen: Dit gaat nu eenmaal zo.
Is er een antwoord, gaat het veranderen? Het kan niet anders toch? De wereld is een dorp, iedereen ziet op social media dat het anders kan. Maar het is niet zo eenvoudig want het gaat niet alleen om mogelijkheden creëren, het gaat ook om eeuwenlang de underdog zijn. Voor veel stammen in Mozambique geldt dit niet alleen voor de koloniale tijd, ook daarvoor waren er omringende stammen die overheersten, het goede voor zichzelf opeisten en de lokale bewoners dom en passief hielden. Er werd voor hen gedacht, wat resulteert in: vertel mij hoe het zit. Dit zit heel diep ingebakken. Dat is nu eenmaal zo.
Daarom geloof ik in onderwijs, niet zozeer in kennisoverdracht, kennis ligt voor het oprapen tegenwoordig, maar in het delen van verhalen, ervaringen en over en weer vragen stellen. Een uitwisseling die beide partijen een hoger niveau brengt. Niet de ene die de andere vertelt hoe het zit of zou moeten, maar juist het kritisch bevragen en elkaar uitdagen.
Ik probeer mijn studenten tot nadenken te dwingen. Voor elk te lezen stuk, moeten ze vragen voor de auteur opstellen. Dit klinkt simpel, maar is het niet. Leren vragen te stellen, ontwikkelen door iets te bevragen. Voor onze kinderen en kleinkinderen begint dat al in groep 1. Dat is nodig zodat er een nieuwe generatie opstaat en zegt: waarom is er hier geen nader onderzoek mogelijk? Waar zijn de medicijnen, en, erger nog, bescherming voor jonge meisjes tegen wellustige ooms en neven? Is dit wel normaal? Wil ik dit wel, wat vind ik hiervan? Dat is mijn taak: niet vertellen hoe het zit maar uitdagen tot het stellen van vragen en moeilijke onderwerpen ter sprake brengen.