Om antwoord te vinden op haar vraag, is Khoesial op een regenachtige donderdagavond naar de Al Hikmah moskee gekomen in het Haagse Moerwijk. Hier kwamen op 30 november zo’n veertig moslims, christenen en hindoes bijeen om samen te kijken hoe ze vanuit hun kerken, moskeeën en tempel kunnen bijdragen aan een duurzamer wereld. De bijeenkomst werd georganiseerd door Initiatives of Change, in opdracht van de gemeente Den Haag, en is onderdeel van het initiatief ‘Geloven in Groen’.
Voor dit initiatief slaan gebedshuizen van verschillende geloven de handen inéén om onder andere CO2 te besparen. De gebedshuizen wisselen ervaringen en kennis uit op het gebied van energiebeheer en tuinieren. Ze worden hierbij ondersteund door adviesbureau De Verbouwwinkel, dat de afgelopen twee maanden bij vijftien gebedshuizen een quickscan uitvoerde om het huidige energieverbruik en mogelijkheden voor verbetering in kaart te brengen.
Bijdragen
“Wij hebben onze tempel nog niet zo lang, dus we willen graag weten wat we kunnen verbeteren, bijvoorbeeld in de verlichting en isolatie,” zegt Khoesial. De vegetarische maaltijd die deze avond wordt geserveerd – op herbruikbare rieten bordjes – moet ze overslaan, want op donderdag vast ze altijd. “Wij zijn geen rijke stichting, dus we zullen stap voor stap ons gebouw moeten aanpassen. Ik hoop via dit netwerk van anderen te leren en tips mee te krijgen, ook bijvoorbeeld over subsidies.”
Want hoewel de religies verschillen, is er veel dat de gebedshuizen bindt in hun inzet voor duurzaamheid. De grootte van de gebouwen, het werken met vrijwilligers, het vaak beperkte budget, een achterban die je mee moet zien te krijgen. En niet in de minste plaats: de inspiratie vanuit hun geloof om voor de aarde en alles wat daar op leeft te zorgen.
“Ik was positief verrast door wat de gebedshuizen al doen,” zegt Floris Schuit, adviseur van De Verbouwwinkel die samen met een collega de quickscans uitvoerde. “Mensen zijn heel betrokken. Ze hebben echt een doel voor ogen, ze willen een beter mens zijn en bijdragen aan een betere samenleving.” Maar tussen willen en kunnen staat vaak het budget. “Daarom hebben we in onze adviezen heel duidelijk de investering steeds afgezet tegen de milieuwinst.”
Zonnepanelen
Adviezen toegespitst op gebedshuizen, dat is precies waar Dolf van der Sluijs van de Parochie Maria Sterre der Zee naar op zoek is. De gepensioneerde elektrotechnicus heeft als bestuurslid met gebouwbeheer in zijn portefeuille acht kerkgebouwen onder zijn hoede. “De situatie in kerken verschilt van andere gebouwen. Het zijn hele grote ruimtes, maar ze zijn niet de hele week in gebruik. Het loont daarom bijvoorbeeld niet om een hele grote investering in isolatie te doen.”
In de kerken van zijn parochie werken ze daarom met propellers aan het plafond, die de opstijgende warme lucht weer naar beneden blazen. “Het verschil in temperatuur tussen boven en beneden kan wel 6 graden zijn. En dan moeten we ook nog rekening houden met het orgel. Dat is vaak hoger in de ruimte geplaatst en heeft ook een bepaalde luchtvochtigheid en temperatuur nodig.”
Maar werken aan duurzaamheid gaat niet alleen om technische snufjes, stelt Ismail Khallouki, bouwkundige en bestuurslid van de as-Soennah moskee. Toen ze zes jaar geleden een nieuw gebouw betrokken heeft de stichting as-Soennah veel werk gemaakt van duurzaamheid, met onder andere gereguleerde verwarming en verlichting, led- en spaarlampen en kranen die na aantal seconden stoppen. Voor de volgende wens, zonnepanelen, heeft Khallouki deze avond contact gelegd met een kerk die hier ervaring mee heeft.
“We vinden het ook belangrijk dat er meer bewustwording komt bij de achterban,” zegt Khallouki. Zo hebben ze bijvoorbeeld A4’tjes op gehangen in de wasruimte die moskeegangers oproepen om zuinig te zijn met water. “In de Koran gaat het hier ook over. Er staat dat je zo min mogelijk water moet verspillen.”
Boompje
De achterban meekrijgen is nog lang niet altijd zo makkelijk, is de ervaring van Klaas Bruins, verbonden aan buurt- en kerkhuis Bethel. Ook dit gebouw is bij de verbouwing in 2014 verduurzaamd. Maar afvalscheiding blijkt, met veel verschillende gebruikers, lastig. “Niet iedereen heeft hier zin in.” En toen ze twee van de acht maandelijks maaltijden vegetarisch maakten, kwam er ronduit protest. “Ik heb uitgelegd waarom we het doen, maar sommigen mensen blijven nu weg.”
Bruins komt dan ook niet alleen naar deze avond om kennis en ideeën op te doen, maar ook om geïnspireerd en gemotiveerd te blijven. “Mensen verwarren behoeftes met rechten. Maar we kunnen niet zomaar alles doen. Mijn geloof maakt me bewust van de verantwoordelijkheid die we hebben. Ik stel me voor hoe God naar zijn schepping kijkt. Het moet pijnlijk zijn hoe wij er mee omgaan. Ik vind het inspirerend dat iedereen hier vanuit zijn eigen achtergrond die verantwoordelijkheid voelt.”
Zo blijken veel ideeën over de omgang met de natuur in de verschillende geloven terug te komen, zoals het rentmeesterschap. Ook zei de profeet Mohamed: “Als het laatste uur aanbreekt, terwijl je een jong boompje naar de aarde draagt om het te planten, ga dan door en plant het.” Een uitspraak die ook onder Christenen bekend is en Luther ooit gedaan zou hebben. Verschillende aanwezige gebedshuizen willen deze filosofie eer aan doen door voor meer groen rondom hun gebouwen te zorgen.
Uit de gesprekken blijkt dat tuinen niet alleen een goede manier zijn om bij te dragen aan CO2-besparing en biodiversiteit, maar ook een educatieve functie kunnen hebben en verbindend kunnen werken. Zo functioneert de tuin bij de Marcuskerk als buurttuin. Bettelies Westerbeek, die het tuinenproject leidt, zegt: “Het is een hele laagdrempelige manier om met elkaar in contact te komen. Je kunt concreet samen bezig zijn.”
De komende periode zullen de gebedshuizen verder met elkaar in gesprek gaan om van elkaar te leren. Zo is het idee ontstaan om bij elkaars tuinen langs te gaan en ervaringen over zonnepanelen uit te wisselen. Jan Vroonland (Kerk in Actie) en Deniz Özkanli (Islamitische Stichting Nederland), die samenwerken in het netwerk Groene Kerken, lieten alvast zien dat er nog tig stappen zijn die gebedshuizen kunnen nemen, van groen beleggen tot de inkoop van de juiste bloemen. Özkanli: “We moeten duurzaamheid niet als extraatje of luxe zien. Het zit in ons geloof ingebakken.”
Bron: Iniatives of Change.