Overal op de wereld zijn brandhaarden. We richten ons nu (terecht) sterk op Gaza, maar ook Afrika staat in brand. En dan de moord op Navalny. Ben je geen struisvogel als je je naar binnen keert? Wend je dan niet je hoofd af? Ook de film The Zone of Interest lijkt hierop te hameren.
En inderdaad, elke dag plaats ik tientallen likes of dislikes. Voor vrede in het Midden-Oosten, in Oost-Europa, voor een gezonde, groene, vreedzame, inclusieve samenleving, met een andere, duurzame landbouw, voor veel beter Openbaar Vervoer.
Toch word ik daar soms heel moe van, om van achter je bureau alles wat er in de wereld gebeurt van plussen en minnen te voorzien. Een complex systeem van afwegingen en beoordelingen.
Volgens de Bhagavad Gita is onze hele persoonlijkheid opgebouwd uit likes en dislikes, maar eigenlijk moeten we deze juist ontstijgen. Of in elk geval het licht van onze aanwezigheid erdoorheen laten stromen.
Ook broeder Gerard Mathijsen van de St.-Adelbertabdij in Egmond wijst hierop. In zijn recente overweging bij psalm 46 bespreekt hij het vers waaraan de abdij haar devies ontleent: Vacare Deo.
Vacate et videte quoniam ego sum Deus. In het Engels: be still and see that I am God…. In het woord `vacare’, in het Grieks `σχολαζειν’, zit zowel het loslaten van andere preoccupaties, als de toeleg op het éne besloten. Daarvoor is de veertigdagentijd bijzonder geschikt: om los te laten, om vrij te komen van het bijkomstige, en om die vrijgekomen aandacht en energie te gebruiken voor toeleg op het wezenlijke…”
Identiteit
We kunnen, inderdaad moeten, ons solidair voelen met mensen die onderdrukt, uitgehongerd, verkracht, gemarteld, vermoord worden. Dat is ook van grote waarde: empathie, compassie. En daarop gebaseerde actie.
Je kunt je zelfs zo identificeren met een groep mensen die klem zit dat je het onderdeel maakt van wie je bent. Enkele voorbeelden:
Ich bin ein Berliner
Je suis Charlie
Je ziet ook wel dat mensen bijvoorbeeld de Oekraïense vlag bij hun profielfoto plakken, om hun solidariteit uit te drukken. Wij staan samen. Symbolisch gezien “ben ik” ook een Oekraïner, zo lijken ze te willen zeggen.
De vraag naar identiteit is de oudste filosofische vraag. “Ken jezelf” staat er op de tempel van Delphi. En Ramama Maharshi geeft als advies je meditatie binnen te gaan met de vraag: “Wie ben ik?”
Maar, let op, elk concreet antwoord is fout. Ik ben: Vincent Duindam, man, psycholoog, docent, publicist, 65 jaar, zoon, echtgenoot, vader, opa. Allemaal waar, maar toch allemaal fout dus. Het is niet wie ik ten diepste ben.
In dit tijdvak van identiteitspolitiek is dit een belangwekkende visie.
Er is echter, volgens Eckhart Tolle (en velen vóór hem), naast deze surface identity óók een essence identity. De meer ‘oppervlakkige’ identiteit gaat dan over bijvoorbeeld naam, vorm, gender, leeftijd, relaties en (politieke) opvattingen.
De diepste identiteit is dan, en dit wordt vaag voor sommige mensen, je aandachtige aanwezigheid zelf, je contact met de bron, de plek waar de Ene in jou woont, bewustzijn zelf. Ook wel het “ik ben”, maar dan zonder dat hier iets op volgt.
Actie
Hoe kan het contact met je meer wezenlijke zelf je verhouding tot de wereld en de daden die je daar stelt veranderen? Vanuit je oppervlakte zelf zou je meer op ‘de automatische’ piloot, meer reflexmatig reageren. Karma wordt dat genoemd in het Oosten. Een goede omschrijving vind je echter ook in de Bijbel: wat je zaait, zul je oogsten.
Geweld leidt tot geweld. “Nog meer geweld” kan dit niet oplossen; want dat leidt tot “nog meer geweld”.
Boeddha geeft ons een in steen gebeitelde wet: “hatred does not cease by hatred at any time: hatred ceases by love. This is an unalterable law.”
En Jezus zegt: “vergeef ze, want ze weten niet wat ze doen.”
Dat lijkt haast niet te doen, moeten Palestijnse burgers dan tegen Israëlische soldaten zeggen: “I am the enemy you killed, my friend…”, zoals in het gedicht van Wilfred Owen.
“Wij weigeren vijanden te zijn”, is het motto van Tent of Nations op de Westbank, maar dat moet dan toch van twee kanten komen? Of kan dat ook werken, als het van één kant komt? De andere wang toekeren?
En hier?
Wij bevinden ons in Nederland niet in een frontlinie. Maar het gaat wel hard tegen hard, zowel online als offline. Mensen leven steeds meer in bubbels en gaan vooral om met mensen uit dezelfde bubbel. Er tekenen zich verschillen af tussen mensen uit de stad en mensen van het platteland. En tussen mensen met verschillende achtergronden.
“Mensen met een Nederlandse herkomst leven het meest gesegregeerd. Ook mensen met een Turkse, Marokkaanse of Poolse herkomst leven in verhouding meer gescheiden van andere herkomstgroepen.” (CBS-rapport, 2024).
Juist mensen ‘met een Nederlandse herkomst’ zouden dus meer moeten uitreiken naar hun/onze mede Nederlanders. Ik blijf me verwonderen over de heldere en wijze manier waarop Floor Wibaut (1859-1936) dit al uitdrukte:
Er is maar één land: de aarde
Er is maar één volk: de mensheid
Er is maar één geloof: de liefde
Floor Wibaut
Elke oorlog is dan een burgeroorlog.
Maar wat kunnen we hier doen? Op de eerste plaats dus uitreiken naar mensen buiten onze eigen bubbel; deze echt willen leren kennen. Hiermee kunnen we zowel islamofobie als antisemitisme tegengaan. Een heel mooi voorbeeld hiervan vond ik dat een Islamitische wethouder en een Joodse wethouder van één stad samen verschillende middelbare scholen langs gingen.
Vanuit die belangstelling las ik ook het recente boek van Yasmin Mogahed. En in mijn bespreking probeer ik iets van de wijsheid uit de Islam zichtbaar te maken. En in VolZin (2012) wees ik al op Abdul Ghaffar Khan (1890–1988). Net als Gandhi bevrijdde hij delen van India op geweldloze wijze van de Britse overheersers. Iedereen kent Gandhi; vrijwel niemand kent Khan, een moslim. Aan zijn geweldloze leger deden overigens ook vrouwen mee.
Het is belangrijk om onszelf in Nederland van de polarisatie te genezen, om met elkaar in gesprek te blijven. Maar hoe verhouden politiek en spiritualiteit zich dan tot elkaar? Volgens Henri Nouwen (1932–1996), theoloog/mysticus en psycholoog, kun je alleen op een goede manier politiek bedrijven als je innerlijk ook in contact blijft “met de plek waar God in je woont”. Voor Nouwen betekent dit je niet laten meeslepen door vastgeroeste ideeën, voordelen, conditioneringen, oude pijn en automatische reacties. Je moet je losmaken van je beperkende gewoontes en ideeën om de ander echt te kunnen zien, om empathie te kunnen voelen. En dan kun je ook effectief handelen.
En niet lang geleden hoorde ik zangeres Shura Lipovsky, onder meer bekend van het prachtige Moments of Jewish Life, op Radio 4 zeggen: “Het beloofde land is innerlijk werk.”
Ook binnen het Confucianisme is een centraal idee dat vrede in de wereld altijd in je eigen innerlijk moet beginnen: If there is righteousness in the heart, there will be beauty in the character. If there is beauty in the character, there will be harmony in the home. If there is harmony in the home, there will be order in the nation. If there is order in the nation, there will be peace in the world.
We kunnen elkaar binnen Nederland meer open tegemoet treden. Bijvoorbeeld deelnemers van Extinction Rebellion en boeren. Het klimaat is de meest urgente prioriteit. Tegelijkertijd is het voor boeren belangrijk om te weten waar ze aan toe zijn. Ze zijn door de overheid jaren lang op het verkeerde been gezet.
Vervolgens is er onze relatie met al die brandende buitenlanden. Ik schrik van de roep om steeds meer wapens. En van de oproep aan pensioenfondsen om (weer) in de wapenindustrie te gaan investeren. We zouden in elk geval direct moeten stoppen met de wapenleveranties aan landen als Israël, waar deze wapens tegen de onschuldige burgerbevolking worden ingezet.
Zou het kunnen?
Hoe kunnen we de oppositie in en buiten Rusland steunen? Kort na de invasie van Oekraïne, nu alweer twee jaar geleden, werden allerlei concerten met Russische musici afgelast. Ook wanneer zij zich al tegen de oorlog van Poetin hadden uitgesproken. Dat is een voorbeeld van een onintelligente reflex: op ‘de automatische piloot’.
Zou het kunnen? Naar binnen keren, de stilte in onszelf opzoeken, het lawaai in onszelf verminderen, en dan ook het lawaai van het tegen de ander schreeuwen, de polarisatie in ons eigen land? En van daar uit creatieve acties beginnen… voedselhulp, medische hulp, het ondersteunen van oppositie en kritische stemmen…
“Zou het kunnen? Naar binnen keren, de stilte in onszelf opzoeken, het lawaai in onszelf verminderen…”
Ja het kan, Vincent, maar het is heel moeilijk want het is zelden stil daar binnen. We hebben 6.000-60.000 gedachten per dag, slechts 5% is functioneel, de rest is doelloos, overwegend negatief en repetitief. Dat beïnvloedt je stemming, je welzijn. Het is je ego. Rekening houdend met nachtrust: 1 gedachte per seconde tot 1 gedachte per 10 seconden. Probeer die radio maar eens uit te zetten, het gaat je voorlopig niet lukken. Maar je kunt beginnen met het richten van de schijnwerper van jouw aandacht op die commentator, elk moment van de dag dat denken onnodig is.